Egypte

De Nijl, met de Delta en de Faiyum Oase (het hartje). Zonder de Nijl was heel Egypte een woestijn. Rechts Israël, de andere hoofdrolspeler op dit blog. 1

Inleiding

Veel dingen kunnen nog veranderen, omdat het onderzoek nog (lang) niet is afgerond.

Om het blog niet te uitgebreid te maken hou ik me vooral bij de chronologie en de relatie tussen Egypte, Kanaän en Israël, en alleen dat al levert meer dan genoeg woorden op. De rest, zoals levensverhalen, afbeeldingen, hoe de piramides gebouwd werden, de hoge kennis van wiskunde en geneeskunde, het Egyptische geloof, en al het andere wat nodig is om de geschiedenis van een land te beschrijven, is in boeken en op internet wel te vinden. Dat geldt met name voor beroemdheden als Tutankhamun, Akhenaten, Hatshepsut, Thutmose III, Cheops en Ramses II. De Ptolemaeën, en daarmee Cleopatra VII, de laatste farao die in Egypte regeerde 2, komen helemaal niet aan bod, want hun periode zit ook Bijbels gezien wel goed. Voor wie toch over de Ptolemaeïsche chronologie wil lezen, verwijs ik naar de website van Chris Bennett.

Ik ben lang niet de eerste die Egypte naast de Bijbel legt. Voor wie bekend is met het revisionistische genre zijn namen als Immanuel Velikovsky, David Rohl en Peter James, en in het Nederlands Robert De Telder, vast wel bekend. Ze hebben vele linken gelegd, maar verschillen enorm. Mijn chronologie is ongeveer gelijk aan die van Peter James en, voor het Nieuwe Rijk van voor Ramses III (937-906), aan die van Michael S. Sanders. Sanders gaat er alleen niet zo diep op in als ik.

Er zijn ongetwijfeld mensen die mijn chronologie kunnen verbeteren, of dingen die voor mij een raadsel of hoogstens een gok blijven beter kunnen plaatsen. Elk verbeterpunt voor en elke aanvulling op deze chronologie hoor ik graag.

Standaardchronologie

De standaardchronologie van Egypte heeft zijn uitdagingen. In de periode voor de troonsbestijging van Taharqa in 690, bijna aan het eind van Egyptes zelfstandigheid, is geen jaartal honderd procent zeker. Voor de tijd voor Taharqa zijn er verschillende schema’s, want de egyptologen zijn het niet eens. Wat overblijft zijn vermeldingen van de farao’s in bijvoorbeeld bronnen uit Hatti of Assyrië, maar ook hun dateringen staat niet zo vast als meestal wordt gezegd. Over het algemeen wordt de standaardchronologie steeds korter gemaakt in plaats van langer. 3

Egypte en de maan

Het is onduidelijk of de Egyptische dag begon met het ochtendgloren of zonsopkomst; beide standpunten gebruiken dezelfde data als argument. Dit is voor de chronologie belangrijk omdat de precieze datum van veel Egyptische feesten afhankelijk was van de stand van de maan. Afhankelijk van wanneer de dag begon scheelt de precieze datum van observatie één dag. Dat lijkt weinig, maar in de chronologie kan het een verschil van jaren betekenen.

Mijn chronologie is gebaseerd op de Bijbel en dan wordt, door de plaatsing van verschillende koningen uit het Nieuwe Rijk uit wiens tijd een datum van de maanstand bekend is, duidelijk dat de dag begon met zonsopkomst. Het betekent dat de datums van de laatstse observatie gelijk zijn aan de datums in de tabellen van Rita Gautschy, en ze niet een dag verschillen; de Egyptische dag van nieuwe maan was een dag later.

Opkomst van Sirius (Sothis)

Een aantal keer in de geschiedenis wordt de datum van peret Sopdet genoemd, ofwel de opkomst van de ster Sirius in juli. Deze datums worden in de standaardchronologie gebruikt om de drie grote bloeiperiodes van Egypte eeuwen eerder te dateren dan ik hieronder doe. Voor de plaatsing van deze datums in mijn ingekorte chronologie, zie hier.

Narmer Palette, waarop Narmer een tegenstander versloeg, mogelijk een andere koning in Egypte; hij verenigde als eerste Egypte. 4

Vroeg-dynastiek

Dit is de periode van de eerste twee dynastieën. Het begon met Narmer, de eerste koning van dynastie I, die Egypte verenigde. Later werd hij Menes genoemd. Dynastie II regeerde in de Vroege Bronstijd III, de tijd van Abraham, Izak en Jakob.

In deze periode werd vermoedelijk de Egyptische kalender van 365 dagen ontwikkeld, die minstens tot en met de laatste farao in Egypte, Cleopatra, in gebruik bleef. Een mogelijk bewijs voor dit vermoeden komt uit de Bijbel en een niet-Bijbels verhaal over Abraham.

Dynastie I

  • Narmer
  • Aha
  • Djer
  • Djet
  • Den
  • Adjib
  • Semerkhet
  • Qa‘a

Dynastie II

  • Hotepsekhemwy
  • Raneb
  • Nynetjer
  • Nubnefer
  • Senedj (Peribsen?)
    Peribsen was na Djer de eerste koning van Egypte die voor zover bekend oorlog voerde in het Midden-Oosten. Hij kan daarom de koning zijn die Izak beroofde, waarschijnlijk in de periode dat Jakob bij Laban zat (1929-1909). Zolang Peribsen in de latere koningslijsten voorkomt als Senedj was past de Egyptische chronologie daarbij.
  • Aaka (Neferkare)
  • Neferkasokar
    In zijn tijd was er een 7-jarige hongersnood, die te identificeren is met Jozefs hongersnood (1878-1871). In die tijd heersten namelijk meerdere koningen over Egypte (Ps 105:14b-16).
  • Sesochris
  • Khasekhemwy
De trappenpiramide van Djoser, de allereerste piramide van Egypte 5

Oude Rijk

In deze tijd werden de bekendste piramiden gebouwd. Djoser van dynastie III was de eerste, met zijn trappenpiramide; de grote piramidenbouwers van Gizeh hoorden bij dynastie IV. Het voor een op de Bijbel gebaseerde chronologie van Egypte belangrijkste punt is Jozef, die gedateerd kan worden onder dynastie III.

Voor een precieze chronologie van het Oude Rijk zijn de gehouden veetellingen belangrijk. Deze kwamen maximaal een keer per jaar en werden genummerd. De verhouding van de nummers tot regeringsjaren is onduidelijk, maar in het Bijbelse schema is er minder ruimte en daarom is er slechts een mogelijkheid: verschillende farao’s gingen verschillend om met de nummering.

De totale research die nodig was om dynastieën III-VI te dateren, staat opgesomd in de introductie op dynastie III.

Dynastie III – Uitgebreide chronologie

  • Nebka I, 1909-1890
  • Djoser, 1890-1871
    In zijn eigen tijd werd hij Netjerychet genoemd. Djoser was waarschijnlijk zijn Nebty-naam, maar verschijnt pas voor het eerst in de Turin Canon. 6 Ik noem hem op dit blog Djoser, omdat hij onder die naam het beste bekend is.
    Zijn datering is gebaseerd op het idee dat hij de farao van Jozef (1915-1805) was. Jozef kan namelijk, gebaseerd op de gevolgen die de hongersnood voor de gewone Egyptenaren had en zijn schoonvader, uitstekend worden geplaatst in dynastie III, en dan eigenlijk alleen in de tijd van Djoser. In dat geval is Jozef Imhotep, zijn vizier, en is de 7-jarige hongersnood die in twee bronnen in Imhoteps tijd wordt geplaatst, de Bijbelse hongersnood (1878-1871).
  • Djoserti, 1871-1865
  • Mesochris, 1865-1859
  • Nebka II, 1865-1859
  • Tosertasis, Aches, Sephuris en Kerpheres worden alleen vermeld door Manetho en Eratosthenes. In de archeologie ontbreken ze.
  • Huni, 1859-1835

Dynastie IV – Uitgebreide chronologie

Na de verwoestingen van de hongersnood bouwde Sneferu het land weer op. Onder zijn heerschappij en die van zijn opvolgers, waaronder ook van dynastieën V en VI, was er welvaart in Egypte. Dat gold voor zowel de elite als de gewone mensen. Zolang Djoser de farao van Jozef is, is de welvaart uit deze periode de tijd waarin de Israëlieten voorspoed kenden in Egypte (Gen 47:27, Ex 1:7). Ondanks dat er twee eeuwen verstreken tot aan de slavernij, zegt de Bijbel nauwelijks iets over deze periode.

De volgorde van de koningen van IV is onduidelijk, door de vele op het eerste gezicht verwarrende gegevens, maar daar is uit te komen op zo’n manier dat alle gegevens passen zonder elkaar tegen te spreken.

  • Sneferu, 1871-1847
    Hij begon na de dood van Jozefs farao en wordt al minstens de tijd van Manetho (3e eeuw v.Chr.) als stichter van een aparte dynastie gezien. Voor de (vooral Bijbelse) argumenten voor zijn plaatsing direct na Djosers dood, zie hier.
  • Khufu, 1847-1824
    De Papyrus Westcar vermeldt in Khufu’s tijd een datum van laagwater. In de standaardchronologie regeerde Khufu omstreeks 2550 en was laagwater halverwege oktober, kort na de jaarlijkse overstroming van de Nijl. In 1835, het midden van Khufu’s regering, was het 8 april, binnen twee maanden voor de vloed, als de Nijl op het laagste punt stond.
  • Djedefre, 1824-1816
  • Khafre, 1824-1798
  • Hordjedefre, 1798-1793
  • Baka, 1793-1791
  • Menkaure, 1798-1780
  • Shepseskaf, 1780-1778
    Hij regeerde 2 jaar
  • Thamphthis, 1778-1774
    Hij regeerde 4 jaar en wordt behalve in koningslijsten niet vermeld.

Dynastie V – Uitgebreide chronologie

  • Userkaf, 1778-1771
  • Sahure, 1771-1758
    Zijn veetellingen kwamen om het jaar.
  • Neferirkare, 1758-1750
  • Shepseskare, 1750-1743
    Hij is vooral bekend van de vermeldingen in de koningslijsten en een paar zegelingen uit Neferefres tombe.
  • Neferefre, 1750-1749
  • Niuserre, 1749-1736
    Hij had de hoofdmacht van de dynastie, en pas na zijn dood ging die naar Djedkare.
  • Menkauhor, 1749-1742
  • Djedkare, 1742-1714
    Hij zou 28 of 44 jaar hebben geregeerd, en vierde een Heb Sed-festival, wat in sommige periodes betekent dat hij minstens 30 jaar regeerde. Toch lijkt het er, gebaseerd op zijn veetellingen en twee nieuwemaansdatums, op dat hij slechts 28 jaar had.
  • Unas, 1714-1684
    Hij raakte de hoofdmacht van Egypte in ca.1705 kwijt aan Teti (1718-1698).

Sothisdatum

De oudst bekende datering van de opkomst van de ster Sirius, IV shemu 1, staat op een kruik. Een koningsnaam of regeringsjaar wordt niet genoemd, maar de kruik is van een type uit het latere deel van dynastie V of het begin van VI. In mijn chronologie is deze datum te herleiden tot 19 september 1708, de dag van nieuwe maan en laat in dynastie V; zie hier.

Dynastie VI – Uitgebreide chronologie

Ook al zijn er alleen fragmenten van de Turin Canon overgebleven, in de fragmenten over dynastie VI staan een paar belangrijke clues voor de chronologie van deze dynastie. Die clues kloppen met wat over de dynastie staat geschreven in een late versie van het Boek van de Oprechte.

Deze dynastie liet een enorme stempel achter op de Israëlieten: Pepi II onderwierp ze aan de slavernij die uiteindelijk leidde naar de exodus.

Als de berg Sinaï de Har Karkom is, ging de materiële cultuur van dynastie VI niet lang voor de exodus (1446) ten onder. Deze berg werd namelijk aan het eind van het Oude Rijk verlaten.

  • Teti, 1718-1698
    Hij regeerde tegelijk met Unas en wordt vermeld in Ebla, een stad in het noordwesten van Syrië, in de stad die omstreeks 1900 werd verwoest. Voor een mogelijke verklaring, zie hier.
  • Userkare, 1698-1693
    Hij regeerde waarschijnlijk 5 jaar, in Pepi I’s eerste jaren.
  • Pepi I, 1698-1654
    In Joodse legendes wordt hij herinnerd als Melol en Magron.
  • Merenre I, 1661-1654
    Hij werd, als eerste koning van het Oude Rijk, al gekroond toen zijn vader nog leefde. In Joodse legendes heet hij zowel Meror als Adikam.
    Weni vermeldt in Merenres tijd een datum dat er weinig water in de Nijl stond. Deze datum past niet in de standaardchronologie, maar wel in mijn versie; zie hier.
  • Pepi II, 1654-1560
    De namen van een aantal van zijn gezinsleden zijn bewaard gebleven in Joodse legendes.
  • Merenre II, 1560-1559
  • Netjerkare, 1559-1556
    Nitocris was volgens veel latere, Griekse, bronnen een vrouw die haar broer opvolgde, maar wordt in het Egyptisch Siptah genoemd, ofwel zoon van Ptah. Voor de mogelijkheid dat Netjerkare de bedoelde broer is, zie dynastie VII.

Eerste Tussenperiode

Wat tegenwoordig de Eerste Tussenperiode wordt genoemd is een uitvinding uit het eind van de 19e eeuw n.Chr., toen de eerste moderne geschiedenissen van Egypte werden geschreven. De toen ontstane ideeën over het verval in deze periode blijken niet te kloppen; het was juist een rijke tijd. 7 In de archeologie is dit de periode tussen het Oude Rijk en het Middenrijk, maar in mijn chronologie begon deze periode ongeveer tegelijk met dynastieën VI. VI ontstond dan tegelijk met XI. Voor de uitwerking van deze theorie, zie hier. Voor waar de nomarchen van Hermopolis uit de Eerste Tussenperiode geplaatst kunnen worden, zie hier.

De normaal gesproken gegroepeerde dynastieën van de Eerste Tussenperiode haal ik daarom uit elkaar. VII en VIII zijn de kortregerende opvolgers van VI uit de 16e eeuw, de gecombineerde IX-X begon ongeveer tegelijk met VI. Ik plaats deze dynastieën alleen bij elkaar omdat het standaard is dat te doen.

De koningen van VII en VIII horen dan wel thuis in det ijd van het vroege Middenrijk, maar de periodes uit de archeologie die naar VII en VIII genoemd zijn passen in de Eerste Tussenperiode, en zijn tijdgenoten van dynastie VI.

In de Bijbel

De Eerste Tussenperiode is de tijd van Exodus 1:7.

Dynastie VII – 1556

De dynastie zou uit 70 koningen hebben bestaan die slechts 70 dagen regeerden, of uit 5 koningen die 75 dagen regeerden. Van hen is verder niks bekend.

Dynastie VIII – 1556-1530

VIII bestond uit 16 koningen, waarvan er 13 alleen bekend zijn uit latere koningslijsten. Van Neferirkare (1531-1530) is een link te leggen naar een koning uit het begin van het Middenrijk, wat niet past in de standaardchronologie.

Dynastieën IX-X – komt nog

Modelboot uit de tijd van Amenemhat I, degene die het Middenrijk haar grootste macht gaf 8

Middenrijk

De introductie van een serie posts over de exodus, met de vraag in welke Egyptische periode dit zich afspeelde. Hierin wordt gelinkt naar een aantal pagina’s over de exodus, die naar mijn mening het einde van het Middenrijk betekende. De woorden koning van Egypte en farao in Exodus staan naar mijn theorie voor twee verschillende mensen.

Een Egyptisch bewijs dat het Middenrijk niet kort na 2000 kwam, maar minstens een paar eeuwen later, is de genealogie van Ankhefensekhmet.

Dynastie XI – Uitgebreide chronologie

Dynastie XI is in mijn chronologie 57 jaar korter dan gebruikelijk. Mentuhotep II had namelijk een vazalkoning met de naam Intef, die dankzij de later inscriptie van Intefyoker niemand anders zal zijn dan Intef II, die meestal als Mentuhoteps tweede voorganger wordt gezien. Dit betekent dat de dynastie uit twee takken bestond.

Aan het begin van het Middenrijk, dus omstreeks 1600, regeerde in Cusj Wadjkare Segerseni. Hij is mogelijk de koning Wadjkare die vermeld wordt in een decreet van Neferirkare (1531-1530) van dynastie VIII.

Dynastie XII – Uitgebreide chronologie

Kruik uit de Tweede Tussenperiode 9

Tweede Tussenperiode

Dit is de periode tussen de exodus (1446) en het Nieuwe Rijk. Egypte was versplinterd tussen verschillende dynastieën en op een gegeven moment waren er minstens vier tegelijk aan de macht. Dateren in deze periode is een probleem. De Turin Canon is vreselijk versnipperd voor deze periode en Manetho heeft alleen totalen voor de dynastieën. Een en ander kan geschat worden, maar er hoeft maar één nieuw stukje informatie naar boven te komen en een heel schema kan veranderd worden. Dat is hetzelfde als in elke chronologie van deze periode. Van alle minstens 200 koningen noem ik op deze pagina alleen de (voor de chronologie) belangrijkste.

De Bijbel vraagt in de nasleep van de exodus om een periode van 223 jaar waarin Egypte de Israëlieten met rust liet, en Syriërs en Moabieten zonder problemen Israël konden onderdrukken; daar is de Tweede Tussenperiode uitstekend geschikt voor. Deze periode is daarnaast belangrijk voor het dateren van de eerste dynastie van Babylon, die van Hammurabi.

Voor alle redenen waarom deze periode in mijn huidige chronologie slechts 136 jaar duurde, en niet 250-300 jaar zoals gebruikelijk is, zie hier. (Gaandeweg het onderzoek heb ik mijn chronologie van de Tweede Tussenperiode hier en daar aangepast. Het kan dus zijn dat hier en daar op het blog iets andere jaartallen worden gebruikt. In dat geval geldt de datering die op de pagina over de dynastie staat. Mijn excuses voor de verwarring.)

Dynastie XIII – Uitgebreide chronologie

Dynastie XIV – Uitgebreide chronologie

  • Ya‘ammu, ca.1476-1455
  • Yakbim, ca.1455-1445
    Hij kan worden geïdentificeerd met de farao van de exodus.
  • Khamure, ca.1445
  • Qareh, ca.1445-1440
  • ‘Ammu, ca.1440-1435/0
  • Sheshi, ca.1435/0-1403
    Sheshi wordt vermeld in Jericho en Lachis, wat alleen voor Jozua’s verovering van beide steden (1406-1401) kan zijn geweest.
  • Nehesy, ca.1403-1402
    Hij regeerde in Avaris, waarschijnlijk tot Salitis (ca.1402-1384) daar gekroond werd, waarna de dynastie bijna al haar macht kwijtraakte.
  • Ya‘qub-Har, omstreeks 1390/1380
  • Nehesy werd opgevolgd door letterlijk tientallen koningen, die gemiddeld elk ruim anderhalf jaar regeerden, ca.1402-1292. Ook vele koningen uit dynastie XIII hadden zo’n korte regering. Waarom ze zo snel stierven is onduidelijk.

Dynastie XV – Uitgebreide chronologie

De Turin Canon is voor deze dynastie grotendeels verloren gegaan. Het duidelijkste zijn de naam van de laatste koning, die verder nergens is gevonden, en het totaal aantal jaren. Dit totaal wordt tegenwoordig vaak gelezen als 140+x, 160+x of 180+x, maar was 108, zoals al in 1827 werd gelezen.

  • Salitis, ca.1402-1384
  • Iby, ca.1384-1381
  • Khyan, ca.1381-1345
    Voor de vondst uit Edfu, waar zijn zegelingen gevonden zijn tussen die van Khaneferre Sobekhotep (ca.1375-1366) uit III, zie hier.
  • Yinassi, ca.1345
  • Sikru-Haddu, ca.1345-1326
  • Apepi, ca.1326-1286
  • Khamudi, ca.1286-1276
    Hij werd verslagen door Ahmose I, waarmee er een eind kwam aan de Tweede Tussenperiode en het Nieuwe Rijk begon.

Dynastieën XVI en XVII

Van deze dynastieën is erg weinig bekend. Op dit moment is dat nog te weinig om beide een eigen pagina op dit blog te geven, maar XVI regeerde mogelijk ca.1380/70-1330/20 en XVII ca.1340-1289.

Sfinx van Thutmose III, die ligt op de Negen Bogen (een naam voor de vijanden van Egypte) 10

Nieuwe Rijk

Het Nieuwe Rijk wordt vermeld in de Bijbel, maar niet als Egyptenaren. Naar mijn idee zitten haar koningen en koninginnen verborgen achter de naam Filistijnen, die anderhalve eeuw lang voor onderdrukking en strijd zorgden in Israël. De echte Filistijnen woonden toen nog namelijk niet in de Gazastrook. Voor de waarschijnlijke reden hiervoor, zie hier. Als dat waar is past het Nieuwe Rijk uitstekend in de 359 jaar tussen 1290 en 831.

Dynastie XVIII – Uitgebreide chronologie

Dynastie XIX – Uitgebreide chronologie

  • Ramses I, 1054-1052
  • Seti I, 1052-1043
    Hij veroverde Israël op Saul. Twee lange genealogieën uit de Derde Tussenperiode geven redenen om Seti niet rond 1300, zijn plaats in de standaardchronologie, te dateren; zie hier.
  • Ramses II, 1043-977
    Hij was waarschijnlijk de echtgenoot van Tachpenes, een Egyptische koningin die in de Bijbel wordt genoemd, maar absoluut niet de farao van de exodus en ook niet Sisak. Hij streed tegen Saul, waaronder bij Beth-Sean in 1026, en zijn inname van Salem (Jeruzalem) in jaar 8 (1036/5) wordt beschreven door Asaf.
    Voor vier genealogische redenen om Ramses minstens 200 jaar later te plaatsen dan algemeen wordt gedacht, zie hier.
    Hij regeerde in de tijd van Tukulti-Ninurta I van Assyrië (1051-1016) en is dan de koning van Egypte die een diplomaat naar Tukulti-Ninurta stuurde; zie hier.
    Ramses III (937-906) kopieerde een kalender van Ramses II, waarin een sothisdatum wordt genoemd. Deze past bij Ramses II’s datering hier; zie hier.
    Voor een datum waarop de komst van de Nijlvloed wordt gemeld en niet past in de standaardchronologie, zie hier.
  • Merenptah, 977-968
    Hij was niet Salomo’s schoonvader.
    Merenptahs Israël en David
    Voor drie datums uit zijn tijd waarop de komst van de Nijlvloed wordt vermeld, die niet passen in de standaardchronologie, zie hier.
  • Seti II, 968-962
    Hij is Vaphres, die Salomo (971-931) arbeiders stuurde voor de tempelbouw. In de tijd van Merenptah nam hij al een groot deel van het koningschap op zich. Hij is Salomo’s schoonvader die in 974 Gezer innam, in zijn strijd tegen David.
  • Amenmesse, 967-962/1
    Hij is mogelijk de vader van Ano, een Egyptische prinses die de vrouw werd van Jerobeam I (931-910/09).
  • Siptah, 962-956
    Hij is Necho, die door Salomo werd opgedragen om ambachtslieden te sturen voor de tempelbouw.
  • Tausret, 956-951/0
    Zij was de koningin van Sjeba.
    Zij raakte de laatste Egyptische gebieden in het Midden-Oosten kwijt. Tiglath-Pileser I van Assyrië (959-922) veroverde in jaar 5 (955) namelijk Musri (Egypte).

Hyksos

  • Irsu, 954-941
    Salomo’s grenzen (1 Kon 4:21, 24) zijn een reden om te denken dat Egypte in zijn regering verzwakt was, wat kan betekenen dat Irsu (Osarsiph) Egypte in die tijd onderdrukte, zoals beschreven door Setnakht (941-937), die Irsu verdreef, en Manetho. Die onderdrukking is nodig om de chronologie van het Nieuwe Rijk tot op het jaar precies naast de Bijbel te kunnen leggen.

Dynastie XX – Uitgebreide chronologie

Voor de hogepriesters van Amun uit deze dynastie, die tegelijk kwamen met de hogepriesters uit XXI en één familie vormden, zie hier. De gegevens over deze familie zijn een bevestiging van mijn theorie dat XX tegelijk met XXI bestond.

  • Setnakht, 941-937
  • Ramses III, 937-906
    Hij is Sisak, de koning die Jeruzalem plunderde en de tempelschatten roofde, en van wie de Judeeërs dienaren werden (2 Kro 12:8-9). Hij en zijn opvolger haalden tribuut op uit Retjenu, de Egyptische naam van het gebied waar Juda ligt.
    Tiglath-Pileser I van Assyrië (959-922) kreeg een zending van de koning van Egypte. Voor de mogelijkheid dat dat Ramses III was, zie hier.
    Ramses III veroverde rond of na 926 delen van Syrië en Turkije, maar zijn opvolgers regeerden daar niet meer. Deze gebieden zullen zijn opgeruimd door Assur-bel-kala (919-902) en Assur-dan II (934-912) van Assyrië, die beiden schreven dat ze Musri (Egypte) veroverden; zie hier.
    Hij kopieerde van Ramses II een sothisdatum; zie hier.
    Voor twee datums waarop de komst van de Nijlvloed wordt vermeld en waarschijnlijk uit zijn tijd komen, en een argument tegen de standaardchronologie zijn, zie hier.
  • Ramses IV, 906-900
    Hij vocht tegen een rebel in Egypte, mogelijk Smendes (926-900), en was niet Sisak.
    Userkhau, de “opzichter van de noordelijke buitenlanden”, vocht in 901, waarschijnlijk tegen Asa (912/1-871/0).
  • Ramses V, 900-896
    Tijdens zijn regering werd Zerah, de Cusjiet verslagen door Asa, die daarmee waarschijnlijk een einde maakte aan de Egyptische heerschappij in Israël.
  • Ramses VI, 896-888
    Hij was niet Sisak.
    In zijn tijd viel “de vijand” de omgeving van Thebe aan, en werd Thebe voor een moment verlaten. Deze vijand was mogelijk Amenemnisu (899-895).
  • Ramses VII, 888-880
  • Ramses VIII, 880-879
    Een zonsverduistering uit dynastie XX, rond de dood van een koning die werd opgevolgd door een zoon die bestreden werd door een oom van moederskant, past in mijn chronologie alleen bij de zonsverduistering uit 879, het sterfjaar van Ramses VIII.
  • Ramses IX, 879-861
  • Ramses X, 861-858/7
    Hij is mogelijk de koninklijke zoon van Nodjmet, een vrouw uit de familie van de hogepriesters van Amun.
  • Ramses XI, 876-839/8
    Hij begon toen Ramses IX nog regeerde. Hij kan de tegenstander van Menkheperre zijn die in jaar 25 van [Psusennes I (876/5)] werd verdreven uit Thebe. Hij is mogelijk de koninklijke zoon van Hrere, een vrouw uit de familie van de hogepriesters van Amun.
    Hij is een van “de koningen van de Egyptenaren” (2 Kon 7:6) uit de tijd van Joram van Israël (852-841).
  • Herihor, 851-831
  • Ramses XII, 831
Ring uit de Derde Tussenperiode 11

Derde Tussenperiode
(Libische Periode)

Een van de grote uitdagingen voor een nieuwe chronologie van Egypte, is een herziening van de Derde Tussenperiode. In de standaardchronologie begon deze namelijk rond 1070, met de dood van Ramses XI, wat ik in 839/8 plaats. Dit deel van de chronologie heeft minder met Israël te maken, omdat het niet machtig genoeg was om veel in Israël bezig te zijn. Het land was versplinterd in meerdere koninkrijken die elkaar leken te accepteren, tot de Cusjieten van dynastie XXV binnenvielen. Pas onder dynastie XXVI, aan het begin van de Late Periode, werd Egypte weer één.

De Derde Tussenperiode heet ook wel de Libische periode, omdat de farao’s van dynastieën XXII en XXIII, de machtigsten in hun tijd, van Libische afkomst waren. In deze periode zijn Shoshenq I en Takelot II de chronologische sleutelfiguren. Shoshenq omdat hij Israël binnenviel en Takelot omdat uit zijn regering een geen-maansverduistering bekend is, die een plek moet krijgen.

Er zijn een aantal goede goed hulpmiddelen voor het inkorten van de Libische Periode. Dat zijn de lijst met Apis-stieren, de Nile Level Records en de meer dan 50 generaties tellende genealogie van Ankhefensekhmet. Dat het mogelijk is om deze periode zo ver in te korten als ik doe, bewijst het familieoverzicht. Hierin staan de voor de chronologie belangrijkste onderling verwante families uit deze periode, waarvan verschillende leden gedateerd kunnen worden.

De Derde Tussenperiode is in de standaardchronologie hoe dan ook te ver uitgerekt. In de 19e eeuw werd gedacht dat dynastieën XXII en XXIII elkaar opvolgden en leek het logisch om Sisak (926) te identificeren met Shoshenq I, maar door een serie genealogieën uit de tijd van deze dynastieën werd aan het begin van de 20e eeuw ontdekt dat de dynastieën tijdgenoten waren. Ondanks dat blijft de identificatie met Shoshenq I staan en moet het beschikbare bewijs steeds verder uitgerekt worden, zelfs na latere ontdekkingen dat er nog meer ingekort moet worden. 12

Dynastie XXI – Uitgebreide chronologie

Voor de hogepriesters van Amun uit deze dynastie, die tegelijk kwamen met hun collega’s uit dynastie XX en één familie vormden, zie hier. De gegevens over deze familie zijn een bevestiging van mijn theorie dat XX tegelijk met XXI bestond.

Dynastie XXII (Libiërs) – Uitgebreide chronologie

Dynastie XXIII (Libiërs) – Uitgebreide chronologie

  • Harsiese, waarschijnlijk 776/5-760/59
  • Takelot II, 771/0-746
  • Pedubast I, 760/59-736/4
  • Iuput I/II, 746/5-(726/4)
    In een ingekorte chronologie kan Iuput I, co-heerser van Pedubast I, geïdentificeerd worden met Iuput II, die vermeld wordt door Piye. Hij verdween dan uit Thebe en regeerde verder in het noorden.
  • Shoshenq VI, 742/36-(737/29)
  • Osorkon III, 727-699
    Hij is koning So (2 Kon 17:4).
  • Shepenupet I, 705/4-695/4
    Ze kan worden geïdentificeerd met de Psammus van Manetho. In heel de Derde Tussenperiode is zij de enige koningin.
  • Takelot III, 705/4-691
    Hij regeerde minstens tot in jaar 14. Gezien de datering van Shoshenq VII zal dat ook zijn sterfjaar zijn geweest.
  • Rudamun, 691-689
    Zijn schoonzoon Peftjauawybast is een reden om de chronologie van de Derde Tussenperiode in te korten ten opzichte van de algemeen aanvaarde chronologie; zie hier.
  • Shoshenq VII, 689-665/4
  • Iny, 665/4-660

Dynastie XXIV – Uitgebreide chronologie

Dynastie XXV (Cusjieten) – Uitgebreide chronologie

Assyrische overheersing – 671-664/656

  • Esarhaddon, 671-669
  • Assurbanipal, 669-664/656
Kat met kittens, uit de tijd van dynastie XXVI 13

Late Periode

Na de chaotische Libische Periode werd Egypte weer één onder Psamtik I van XXVI. Tot het moment Alexander de Grote Egypte veroverde heersten slechts weinig van deze koningen in vrede; er waren vele opstanden, die lang niet altijd werden neergeslagen. Tijdens de eerste Perzische overheersing regeerden er meerdere koningen in de Delta die niet verslagen werden door de Perzen. Ondanks dat veel farao’s in ieder geval het grootste deel van het land en de bijbehorende arbeidskrachten onder hun macht hadden, zou Egypte nooit meer zo groots en machtig worden als eerder.

In dynastie XXVI telden de Egyptenaren hun regeringsjaren vanaf nieuwjaar, I akhet 1, 14 wat dateren een stuk makkelijker maakt dan in de vorige periodes. Onvolledige jaren zijn meestal niet meegenomen door de oude geschiedschrijvers.

Dynastie XXVI – Uitgebreide chronologie

Dynastie XXVII – Eerste Perzische overheersing – Uitgebreide chronologie

Dynastie XXVIII – Uitgebreide chronologie

  • Amenirdisu, 405/4-399/8
    Hij versloeg de Perzen, maar was niet geliefd bij de Egyptenaren. Hij verloor zijn troon aan Psamtik VI en werd niet opgevolgd door zijn zoon, maar door een nieuwe dynastie.
  • Psamtik VI, 404/1-400/398

Dynastie XXIX – Uitgebreide chronologie

laatste wijziging: 14 september 2024

  1. NASA Johnson Space Center, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25779957[↩]
  2. Verschillende Romeinse keizers waren ook farao’s. De laatste keizer die ook farao wordt genoemd was Maximinius Daia (311-313 n.Chr.).[↩]
  3. Aidan Dodson, The Ramesside Period: A Case of Overstretch?, in Radiocarbon and the Chronologies of Ancient Egypt (2013), p. 146-152[↩]
  4. By Heagy1 – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=78576925[↩]
  5. By Francisco Anzola – Zoser Pyramid, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32183476[↩]
  6. Wilkinson (1999), p. 81[↩]
  7. Juan Carlos Moreno García, Climatic change or sociopolitical transformation? Reassessing late 3rd millennium BC in Egypt, in 2200 BC – A Climatic Breakdown as A Cause for the Collapse of the Old World?, Landesmuseums für Vorgeschichte, Halle, Band 13 (2015), p. 3-5[↩]
  8. By Unforth, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5659374[↩]
  9. By Daderot – Own work, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=61896069[↩]
  10. Unknown author[↩]
  11. By inconnu – Guillaume Blanchard, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=160276[↩]
  12. B. Porter, The Generation Game – Bob Porter replies to scholars’ ciriticism concerning TIP genealogies, in Journal of Ancient Chronology Forum, Vol. 8 (1999), p. 26[↩]
  13. By Shadowgate, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4755768[↩]
  14. AEC, p. 271-272[↩]