Piyes verovering van Beneden-Egypte

De rechterbovenkant van Piyes Overwinningsstela. Links staat Piye, die tribuut krijgt van koning Nimlot van Heracleopolis met zijn koningin. Nimlot houdt een sistrum vast en brengt een paard; Piye was gek op paarden. Op hun knieën liggen Osorkon III, Iuput II en Peftjauawybast. ¹

Inleiding

Piye (743/1-712) beschrijft op zijn Overwinningsstela zijn verovering van Egypte. Naast dat het interessant is om te lezen, is deze stela ook chronologisch interessant: helemaal tegen het Egyptische gebruik in noemt Piye de namen van al zijn tegenstanders. Voor een tijdperk als de Derde Tussenperiode, waaruit maar weinig bronnen bewaard zijn gebleven, is dat een goudmijn.

De aanloop naar zijn verovering begon met een eerste boodschapper. Deze vertelde dat Tefnakht (I), de heerser van Saïs, grote delen van de westelijke Delta had veroverd, en nu tegen de heersers in de oostelijke Delta vocht. Piye lachte erom. Maar toen hij dagelijks om hulp werd gevraagd door deze heersers, en Nimlot van Heracleopolis zich uit angst had overgegeven aan Tefnakht, verzamelde hij zijn legers en trok ten strijde tegen Tefnakht. Hierbij veroverde hij heel Beneden-Egypte. Hij ontving het tribuut van de lokale heersers. Tefnakht liet hij in leven, na diens belofte dat hij alles zou doen wat de koning beval. Hierna keerde Piye terug naar Cusj.

Datering van de overwinning

De verovering wordt meestal gedateerd op jaar 20 (724/3). ² Dat is niet zeker, alleen een op zich logische conclusie. De stela begint namelijk met de maand waarin Piye via een decreet zijn overwinning bekend maakte, I akhet in jaar 21 van Piye Meryamun. Verder noemt hij geen jaartallen, alleen twee datums.

De lijst aan tegenstanders laat van alle mogelijke jaren alleen 727-724 over. Osorkon III was toen al koning; hij werd dat in januari 727. Shoshenq IV was toen nog geen koning, maar hoofd van de Ma (een Libische stam) in Busiris. Shoshenq stierf in 715 en van hem is een jaar 10 bekend ³, dus hij zat in 724 al op de troon. Tefnakht was nog geen koning tijdens Piyes campagne, maar hij stierf in 717 en van hem is een jaar 8 gevonden ⁴; hij begon dus uiterlijk in 724 met regeren. De laatste twee zijn uitersten en dus is een datering tussen 727-725 waarschijnlijker. Een vermelding van Piye buiten Egypte maakt ook duidelijk dat de oorlog uiterlijk in 725 al voorbij was. Hosea van Israël (731/0-722) stuurde onder andere boden naar “Adramelech, de Cusjiet, die in Egypte woonde”. Dit kan niemand anders zijn dan Piye; zie hier voor de details. Toen Hosea’s Assyrische opperheer die samenzwering ontdekte en dat Hosea de schatting niet meer jaarlijks afdroeg (volgens de Septuagint sloeg hij de schatting dat jaar over), nam hij Hosea gevangen en begon het beleg van Samaria (vers 4-5). Dit beleg begon in 724 en een samenzwering kost tijd, dus Piye heerste al in 725 over Egypte.

Een keuze tussen 727, 726 en 725 is mogelijk dankzij een andere datum op de stela. Op I akhet 9 arriveerde Piye in Thebe voor het festival van Amun (om zo duidelijk te maken dat hij over Egypte heerste), tijdens het Opet-feest. “It is the year for finalizing a conclusion, for placing fear of me in Lower Egypt.” De datum van dit festival kan afhankelijk zijn van de stand van de maan; Hatshepsut werd in 1228 gekroond op de tweede dag van het feest van Amun, wat de tweede dag bleek vanaf nieuwe maan. In 726 was I akhet 9, 1 maart 726, precies de dag van nieuwe maan.

Piyes tegenstanders

De volledige lijst van Piyes tegenstanders, verzameld van over heel de stela, is redelijk groot, en varieert van vier koningen tot hoofden van de Ma. Verschillende van deze namen zijn belangrijk voor de chronologie. Als eerste zijn belangrijkste tegenstanders en de vier koningen:

• Tefnakht, opperhoofd van het Westen, prins en hoofd in Iseopolis (Behbeit el-Hagar)
  Dit is Tefnakht I (726/4-717) uit dynastie XXIV, die toen nog geen koning was.
• Nimlot, koning van Hermopolis, prins van Hutweret
  Een naamgenoot van hem is Lamintu, die volgens de Assyriërs in 671-668 heerste in Ḫimuni (Hermopolis). Als dit dezelfde persoon was regeerde hij minstens 58 jaar.
  Het is ook mogelijk dat het alleen een naamgenoot was en Thutemhat tussen hen in regeerde. Neferkheperre Khakau Thutemhat was een koning van Hermpolis die één keer vermeld wordt op het standbeeld van Tjanhesret, een nakomeling van Nakhtefmut A, een vierde profeet van Amun uit de tijd van Osorkon II (787/6-minstens 758) en koning Harsiese A (2e kwart 8e eeuw). ⁵
• Osorkon, koning in Bubastis en het district Ranofer
  Hij is Osorkon III (727-699) van dynastie XXIII.
• Iuput, koning in Tentremu (Lentopolis) en Tayan
  In de standaardchronologie is hij Iuput II genummerd, maar in een ingekorte chronologie kan hij worden geïdentificeerd met Iuput I.
• Peftjauawybast, koning in Heracleopolis

De andere vorsten:

• Shoshenq, hoofd van de Ma, in Busiris
  Dit is Shoshenq IV (726/4-715) uit dynastie XXII.
• DjedAmunefankh, hoofd van de Ma, prins (opperhoofd van de Ma) in Mendes en de Graanschuur van Re
• zijn oudste zoon, Ankhhor, generaal in Hermopolis Parva
• het leger van erfprins Bakennefi
• Padiese, erfprins, woonde in Athribis
• Akanosh, hoofd van de Ma, prins in Sebennytos, Iseopolis (Behbeit el-Hagar) en Diospolis Inferior
• Patjenefy, prins en hoofd van de Ma, in Saft el-Henneh en in de Graanschuur van Memphis
• Pamai, prins en hoofd van de Ma, in Busiris
  Hij had dezelfde functie als Shoshenq IV en is dan waarschijnlijk diens opvolger Pami (715-709/1).
• Nesnaiu, prins en hoofd van de Ma, in Hesebu, de oudste zoon van erfprins Bakennefi
• Nakhthornashenu, prins en hoofd van de Ma, in Pergerer
• Pentaweret, hoofd van de Ma
• Pentabekhnet, hoofd van de Ma
• Padihorsomtus, prins van Letopolis (Ausim)
• Horbes, prins in het Landgoed van Sekhmet, vrouwe van Eset, en het Landgoed van Sekhmet, vrouwe van Rahesu
• Djedkhiu, prins in Khentnefer
• Pabasa, prins in Babylon (Old Cairo) en Atar el-Nabi

laatste wijzigingen:
26 februari 2023: linken toegevoegd
6 januari 2024: mogelijke identificatie van Nimlot naar deze post verhuisd
14 mei 2024: toegevoegd datering van Tefnakht en Adramelech om Piyes oorlog te dateren

1. By Auguste Mariette, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32362821[↩]
2. TIP, § 198[↩]
3. Ritner (2009), p. 393[↩]
4. AEC, p. 262. Hier staat ook dat het mogelijk is dat Tefnakht al wel koning was, maar alleen door Piye niet genoemd wordt, maar Piye is niet schuw als het gaat om de koningstitel; hij noemt nog vier koningen. Hoe dan ook ga ik ervanuit dat Piye hem geen koning noemde omdat Tefnakht dat toen nog niet was.[↩]
5. Bierbrier (1975), p. 84[↩]