De gouverneurs van El-Kab

Het in de rotsen uitgehakte graf van gouverneur Renni in El-Kab, wiens familie in deze post wordt besproken. ¹

Inleiding

Een chronologie van de Tweede Tussenperiode hebben is mooi, maar het is net zo mooi om te onderzoeken of bepaalde puzzelstukjes ook passen in het resultaat. Passen ze niet, dan moet er iets veranderd worden.

Eén van die puzzelstukjes is de genealogie van de gouverneurs van El-Kab, een stad in Opper-Egypte waar al in de prehistorie gewoond werd ². Deze gouverneurs kunnen worden gekoppeld aan koningen uit dynastieën XIII, XVI en XVIII, die hier na elkaar de macht hadden. XVI is helaas op dit moment nog niet te dateren. Van de precieze chronologische plek van deze dynastie is zo weinig bekend, dat voor mij de eerste stap de datering van de gouverneurs van El-Kab is.

Deze familie is uitgebreid besproken door Chris Bennett ³ en William Vivian Davies ⁴, die een paar correcties heeft op de bronnen die Bennett gebruikt.

De eerste gouverneurs

De eerste namen komen uit twee belangrijke bronnen, de Juridical Stela uit Karnak en de tombe van gouverneur Sobeknakht II in El-Kab. Beide geven dezelfde generaties aan voorouders, maar zoals zal blijken is het samenvoegen van beide genealogieën niet in één stap gedaan – zoals vaker gebeurt met Egyptische zaken.

Juridical Stela

Ay, gouverneur van El-Kab en vizier, droeg op de laatste dag van IV akhet in jaar 1 van Merhotepre het gouverneurschap over aan zijn zoon, Ay de jongere. Toen Ay de jongere onverwacht en zonder kinderen stierf ging het ambt naar zijn broer, Aymeru, die toen hij vizier werd het ambt doorgaf aan zijn zoon Kebsi. ⁵ Kebsi bouwde een schuld van 60 deben goud op bij een zekere Sobeknakht, die op de stela één keer zijn “broer” wordt genoemd. Omdat hij de schuld niet kon betalen besloot hij in jaar 1 van Sewadjenre Nebiriau het ambt van gouverneur te verkopen. ⁶

Merhotepre was de prenomen van twee koningen uit XIII, Sobekhotep (ca.1366-1365) en Ini (ca.1323-1321). De stela maakt niet duidelijk wie er bedoeld wordt, maar de vermelding van Nebiriau (I) alleen al is in mijn chronologie genoeg reden om Ini uit te sluiten. Nebiriau was de zesde koning van dynastie XVI. Hij regeerde in totaal 26 jaar en na hem duurde de dynastie nog minstens 12 jaar, en kwamen er zeven koningen waarvan de regeringslengte onduidelijk is. Als zij allemaal slechts 1 jaar op de troon zaten kwamen er na jaar 1 nog 44 jaar. Dat past niet in de ca.36 jaar tussen Ini’s jaar 1, ca.1323, en 1290, toen er nog slechts twee dynastieën in Egypte aan de macht waren, XV en XVII (zie de inleiding op deze post).

De vrouw van Ay, en moeder van zijn twee zonen Ay de jongere en Aymeru, was volgens de stela een koningsdochter met de naam Reditenes. ⁷ Wie haar vader was is helaas onbekend. Er wordt gedacht aan Merneferre Ay (ca.1346-1323), de voorganger van Ini, ⁸ wat ongetwijfeld komt door de identificatie van Merhotepre met Merneferre Ay’s opvolger. In mijn chronologie is dat onmogelijk, want Ay moet dan minstens 100 zijn geworden.

Koningin Mentuhotep

Wat de identificatie van de gezochte Merhotepre met Sobekhotep op het eerste gezicht tegenspreekt, is de genealogie van koningin Mentuhotep. Haar vader, vizier Senebhena’ef, was waarschijnlijk een van de zonen van die naam van vizier Ibiau. Ibiau wordt vermeld in de tijd van koning Ibiau (ca.1356-1346), toen hij nog geen vizier was, wat hij logischerwijs was in koning Ibiau’s latere jaren of onder diens opvolger, Merneferre Ay (ca.1346-1323). Mentuhotep was getrouwd met Djehuty, die 18 jaar voor Nebiriau I regeerde, en omdat ze begraven werd met een voor hem bedoelde canopische kist wordt gedacht dat ze tijdens zijn 3-jarige regering stierf. Samen met de veronderstelling dat ze maximaal 50-60 werd leidt dit tot de conclusie dat haar man maximaal 30-35 na de dood van Merneferre Ay regeerde. ¹⁰

Djehuty regeerde in mijn chronologie veel eerder dan Ay. Tussen jaar 1 van Merhotepre en jaar 1 van Nebiriau I zit ongeveer één generatie, en omdat Merhotepre Sobekhotep vanaf ca.1366 regeerde kan jaar 1 van Nebiriau I omstreeks 1345-1335 geplaatst worden, en Djehuty’s 3-jarige regering vervolgens omstreeks 1365-1355. Het zou nog minstens tien jaar duren voor Ay gekroond werd. Het is gelukkig dan ook niet zeker dat Mentuhotep tijdens de regering van haar man stierf. Ze kreeg de voor hem gemaakte canopische kist van een koning, maar de naam van de bewuste koning wordt niet genoemd. Dat dit Djehuty is en ze tijdens zijn regering stierf, omdat hij er anders mee begraven zou zijn, is daarom alleen een aanname. Omdat er toiletartikelen in werden bewaard en niet haar organen is het mogelijk dat het geen gift van Djehuty was, maar van een latere koning. ¹¹

In dat geval is het niet verwonderlijk dat haar doodskist “gelinkt” is aan die van Senebeni en zijn vrouw Khonsu, tijdgenoten van koning Sewahenre Senebmiu, die zowel rond de late XIII als XVI wordt gedateerd. ¹² Gezien de prenomens die bewaard zijn in de Turin Canon was Senebmiu niet een van de vijf voorgangers of vier opvolgers van Nebiriau I. Hij regeerde dan aan het eind van XVI, zoals Siesse denkt ¹³, wat in mijn chronologie ook de laatste jaren van XIII is (-ca.1292), zodat zijn beide dateringen samenvallen. Mentuhotep stierf dan misschien wel 40 jaar na Djehuty’s regering en was logischerwijs jong toen ze weduwe werd. Als ze toen 20 was werd ze omstreeks 1385-1365 geboren en haar opa Ibiau uiterlijk omstreeks 1425-1405. Hij was vizier ergens na het begin van Ibiau’s regering, ca.1356, toen hij minstens 60-70 was. Dat is een prima leeftijd voor die functie. Ook Ay, de stamvader van de gouverneurs van El-Kab, had volwassen kinderen toen hij vizier werd.

Tombe van Sobeknakht II

De tweede belangrijkste bron voor de eerste generaties is een inscriptie in Sobekakht II’s tombe: “A gift which the king gives and Horus of Nekhen that he may give beneficence, power, justification, and a going forth of the voice in the necropolis to the one revered before Osiris-who-dwells-in-Nekhen, that he may give his beautiful burial to the hereditary nobleman, governor and overseer of priests Sobeknakht, justified, who causes the name(s) of his forefathers to live: the town overseer and vizier Ay, his son(s) governor Sobekmose (and) governor Aymeru, his son governor Sobeknakht (I), (and) his son governor Sobeknakht (II). [It is h]is [s]on, governor Sobeknakht (III), who causes their names to live.” Er wordt gedacht dat tussen Sobekmose en Aymeru s3.f ontbreekt, “his (.f) son (s3)”, maar daar is geen reden voor. Aymeru zal zijn broer Sobekmose zijn opgevolgd als gouverneur. ¹⁴

Er zijn veel overeenkomsten tussen deze familie en die van de Juridical Stela, maar als beide teksten over dezelfde familie gaan zitten er een paar dingen anders dan verwacht. Sobekmose moet dezelfde zijn als Ay de jongere van de stela, want beiden waren oudere broers van Aymeru; hij had dan net als meerdere mensen uit deze tijd twee namen, zowel mannen ¹⁵ als vrouwen ¹⁶. Als tweede wordt Sobeknakht op de stela op slechts één plaats de broer van Kebsi genoemd. De Egyptenaren gingen nogal losjes om met woorden voor familierelaties en sn kan zowel broer, zwager, neef (oomzegger) of zelfs iemand van dezelfde generatie betekenen, ¹⁷ en hier betekent broer dan, ondanks dat het woord maar één keer voorkomt, specifiek een zoon van dezelfde ouders. ¹⁸ Omdat beide punten mogelijk zijn kunnen dankzij Sobeknakht II’s tombe aan de familie van de Juridical Stela twee generaties worden toegevoegd, Sobeknakht II als zoon van Sobeknaht (I), de zoon van Aymeru, en zijn zoon Sobeknakht III.

Het is opvallend dat Sobeknakht II zijn oom Kebsi overslaat, maar niet zijn oudoom Sobekmose (Ay de jongere). Het was tenslotte niet Sobeknakhts bedoeling om alle vorige gouverneurs te noemen, alleen zijn voorouders. ¹⁹ Het is daarom denkbaar dat Sobekmose precies dat is wat Sobeknakht II over de personen in zijn lijst schreef, een voorouder. Sobekmose kan dan alleen de vader zijn van Sobeknakht II’s moeder, erfprinses Neferu. Dat op de Juridical Stela wordt gezegd dat Ay de jongere zonder kinderen stierf, betekent dan dat hij geen zonen had die hem konden opvolgden.

De latere gouverneurs

Reni wordt vermeld op standbeeld Turin 3068. Zijn vader was gouverneur Sobekn[…], een naam die logischerwijs is aan te vullen tot Sobeknakht; voor -hotep is geen plaats in de tekst. ²⁰ Volgens Bennett moet de bedoelde Sobekn[acht] nummer III zijn, want II noemt in zijn tombe geen Reni onder zijn zonen en broers. ²¹ Dat ligt iets genuanceerder. Niet alle namen van zijn broers zijn bewaard gebleven (de lijst); vier namen zijn verwoest, waaronder die van zijn biologische broer. Het enige wat je dus vanuit Sobeknakht II’s tombe kan zeggen is dat hij niet de gezochte vader was, omdat hij maar één zoon had. Zowel Sobeknakht I en III komen daarom nog in aanmerking als vader van Reni. Voor de keuze, zie onder, bij Taemhab.

Gouverneur Sobekhotep wordt vermeldt in een inscriptie uit de tombe van Sobeknakht II, die gedateerd is op jaar 22 van Ahmose I (1269/8). In regels 5-6 noemt de schrijver zich “the scribe Renni, son of the governor of El-Kab Sobekhotep, born to the hereditary princess(?) … Ahmose”. Renni volgde zijn vader op en werd begraven in El-Kab, in tombe 9. Blijkens de scènes in zijn tombe overleed zijn eerste vrouw, Idy, al snel, want zijn moeder staat in een aantal scènes afgebeeld op haar plek. Idy en Renni worden samen afgebeeld met een kleine zoon, die mogelijk jong stierf. Zijn naam is helaas verloren gegaan. Renni’s tweede vrouw heette Nehi en was volgens een inscriptie in Deir el-Bahari de moeder van minstens één van zijn zonen, Neferhotep. ²²

In Renni’s tombe staat dat “he (the king) placed me in the seat of my father”. Dit is waarschijnlijk Amenhotep I (1265-1244), de enige koning die geëerd werd in de tombe. Davies denkt door de woorden “the seat of my father”, in plaats van Sobeknakht II’s “the seat of my fathers”, dat met Renni’s vader een nieuwe familie aan de macht was gekomen. Renni noemt van zijn voorouders alleen zijn vader, wat een breuk betekent met het verleden. ²³ Maar Bennett heeft goede argumenten om Sobekhotep toch als zoon van Reni te zien ²⁴:

• In Egypte was het gebruikelijk om een zoon te vernoemen naar zijn opa.
• De naam Ren(n)i is buiten deze familie om slechts één keer bekend, uit het vroege Middenrijk.
• In tegenstelling tot in ieder geval zijn meeste tijdgenoten benadrukte Renni dat hij de oudste zoon van zijn vader was. Onder de regels van de Juridical Stela qualificeert hem dat als opvolger van zijn vader; hij geeft hiermee aan dat hij het recht had om gouverneur te zijn.

Zolang ook Davies een punt heeft kan dit alles betekenen dat Sobekhotep onder de regels van de Juridical Stela geen gouverneur mocht zijn. Mogelijk was hij niet de oudste zoon van Reni, en is er tussen beide ambtsperiodes iets gebeurd waardoor de normale opvolging verstoord raakte.

Renni zal, gebaseerd op de dateringen van zijn opvolger, gestorven zijn onder Amenhotep I (1265-1244) of mogelijk Thutmose I (1244-1232). Ondanks dat hij de laatste gouverneur uit deze familie was kunnen nog twee generaties gedateerd worden. Neferhotep was volgens de afbeeldingen in zijn vaders tombe een van de middelste zonen. Hij was schrijver en liet teksten achter in een grot, die gebruikt werd tijdens de bouw van Hatshepsuts tempel; deze was af rond jaar 16 (1213/2). Nebwaw, schrijver in de dodencultus van Thutmose I (1244-1232), bezocht deze grot toen de tempel af was. Hij was de zoon van een Neferhotep, die door de spottende toon in zowel zijn teksten als die van Renni’s zoon Neferhotep waarschijnlijk Renni’s zoon is. ²⁵

De schoonfamilie van Renseneb

Naast de tombe van Sobeknakht II staat die van Renseneb. Renseneb schrijft daar uitgebreid over de voorouders van zijn vrouw, wiens naam vreemd genoeg niet is opgeschreven, en noemt in totaal twee gouverneurs van El-Kab. Het onderstaande overzicht komt uit de verbeterde lezing van deze teksten door W. V. Davies ²⁶ en is aangevuld met wat Bennett schreef over Nubkhas’ voorgeslacht en koningin Senebsens man en zijn familie ²⁷:

Gouverneurs Ay en Taemhab zijn ongeveer te dateren door Neferhotep I, want Neferhoteps leeftijd kan worden geschat. Hij noemt in zijn Philae-inscriptie alleen zijn ouders en broers, maar in zijn Sehel-inscriptie staan ook zijn vrouw, Senebsen, en de twee kinderen die hij naar zijn ouders noemde, Haankhef en Kemi. Hij zal nog niet getrouwd zijn geweest toen hij gekroond werd. ²⁸ Neferhotep werd dan waarschijnlijk geboren ca.1405. Zijn dochter die hij naar zichzelf vernoemde wordt niet in Sehel genoemd en zal jonger zijn geweest dan haar broer en zus, en kan ca.1380 geboren zijn. Als je verder telt in stappen van 20 jaar per generatie werd haar achterkleindochter, de vrouw van Renseneb wiens naam niet opgeschreven is, geboren ca.1320. Taemhab zal een tijdgenoot van haar en Renseneb zijn; Ay leefde twee generaties eerder.

Een logische eerste gedachte is dat gouverneur Ay stamvader Ay is uit de bekende gouverneursfamilie. De stamvader werd alleen uiteindelijk vizier, de functie direct onder de koning. Renseneb benadrukte de hoge afkomst van zijn vrouw en het is dan vreemd dat hij juist die titel overslaat. ¹⁹ Het is in mijn chronologie ook onwaarschijnlijk door de leeftijden. Khonsu, de vrouw van gouverneur Ay, werd uiterlijk omstreeks 1360 geboren. Stamvader Ay daarentegen had in ca.1366 volwassen zonen en zijn geboortejaar is dus uiterlijk omstreeks 1410. Alhoewel het mogelijk is dat zijn vrouw stierf en hij hertrouwde met een jonger iemand, was Khonsu misschien zelfs 50 jaar jonger. Ook kan de bedoelde gouverneur Ay niet Ay de jongere zijn, de oudste zoon van de stamvader, want deze stierf zonder zonen. De sleutel tot zijn identiteit ligt bij Taemhab.

Taemhab

Gouverneur Taemhab is alleen met een van de bekende gouverneurs te identificeren als hij, net als Ay de jongere ofwel Sobekmose, twee namen had. ²⁹ Er is één duidelijk criterium voor de identificatie: Taemhab had alleen een dochter, voor de verandering Sobeknakht geheten. Dat laat alleen Ay de jongere, Kebsi en Sobeknakht III over. De keuze tussen hen is zo gemaakt dankzij de chronologie. Het gouverneurschap van Ay de jongere is hierboven gedateerd op ca.1366 en dat van Kebsi op omstreeks 1350-1340, maar Taemhab was een tijdgenoot van Rensenebs vrouw en zij werd op haar vroegst ca.1320 geboren. Zo blijft alleen Sobeknakht III over.

Als Taemhab Sobeknakht III is zegt dat iets over de genealogische positie van Reni. Zijn vader was een gouverneur Sobekn[acht], die al niet II kon zijn, en doordat Taemhab alleen een dochter had ook niet III is. Ik denk daarom dat Reni een zoon was van Sobeknakht I en op latere leeftijd nummer III opvolgde, toen die stierf zonder zonen. Reni is dan de broer van Sobeknakht II, wiens naam verloren is gegaan in II’s tombe. (Zoals wel vaker in Egypte ontbreekt het ultieme bewijs, en blijven alleen logische redenaties over.)

Ay

Gouverneur Ay en zijn vrouw Khonsu zijn ook bekend van een standbeeld uit Elephantine. Hierop worden zijn ouders genoemd, Aymeru en Reditenes, en haar moeder, Nubkhas.

Ay is ongeveer twee generaties ouder dan Taemhab en is logischerwijs diens opa, Sobeknakht I, de zoon van Aymeru. Het betekent dat Aymeru een zoon naar zijn vader noemde, zoals vaker gebeurde in Egypte. Interessant is dat Ay en Aymeru volgens de tekst op het bewuste standbeeld allebei geen gouverneur waren: “the royal sealer, overseer of the half-domain, Ay, engendered, by Commander of the ruler’s crew Aymeru, born to Hereditary Princess Reditenes, true of voice”. ³⁰ Deze tekst zal geschreven zijn en het huwelijk met Khonsu gesloten voordat Aymeru zijn broer opvolgde, ofwel tussen ca.1366 en omstreeks 1350-1340.

Ook betekent deze identificatie dat Neferu niet oud werd, en Sobeknakht I al snel hertrouwde met Khonsu. Hij werd waarschijnlijk begraven in tombe 73 in El-Kab. De meeste decoraties en teksten hier zijn verwoest, maar hij komt uit ongeveer dezelfde tijd als de tombes van Sobeknakht II en Renseneb, er staan titels van een gouverneur van El-Kab en de naam “Neferu, true of voice”. ³¹ Khonsu wordt mogelijk gemist door de verwoestingen, of als ook haar man niet oud werd en er weinig scènes met haar in de tombe stonden.

Gezien de populariteit van de naam Sobeknakht in deze tijd is het geen wonder dat Renseneb de twee gouverneurs van die naam die hij noemde, een andere naam gaf, om duidelijk te maken wie hij bedoelde. Dat is volgens Bennett in ieder geval mogelijk in het geval van Taemhab. Hij identificeert Taemhab namelijk met Sobeknakht II. Beiden hadden een dochter met de naam Sobeknakht. ²⁷ Deze connectie is onmogelijk in W. V. Davies’ reconstructie en hij denkt aan Kebsi. ³²

Koningsdochter Reditenes

Stamvader Ay was volgens de Juridical Stela getrouwd met koningsdochter Reditenes. Bennett dacht dat haar vader Merneferre Ay was (ca.1346-1323) en schreef daar een paper over. ³³ Volgens de samenvatting daarvan is dat alleen een waarschijnlijkheid, en dus niet bepalend. Wel zijn er conclusies uit die paper te trekken voor Reditenes’ afkomst in mijn chronologie.

Bennets paper is online alleen met een abonnement vanuit een academische instelling beschikbaar. Ik kom daarom niet verder dan de zoekfunctie, waar een paar fragmenten worden geciteerd: “fathers of Khonsu and Reditenes. However, since queen” (mogelijk Nubkhas, Khonsu’s moeder), “of Sobekhotep V and Reditenes is daughter of Wahibre” (kennelijk een theorie of mogelijkheid over hun vaders), “Wahibre Yauyebi and Reditenes is daughter of Merneferre”, “is only possible if Reditenes’ father was closely related”, “therefore propose that Reditenes was the daughter of Merneferre”. Andere citaten gaan over Reditenes’ zonen en de erfopvolging. Ik krijg de indruk dat Bennett redeneert dat Reditenes familie moet zijn van de Merhotepre in wiens jaar 1 Ay vizier werd, om de opvolging van het gouverneurschap erfelijk te maken.

In mijn chronologie is het alleen mogelijk dat Reditenes een zus was van Merhotepre Sobekhotep. Hij noemt zijn ouders op zijn scarabeeën; zijn vaders naam is tegenwoordig niet meer leesbaar, zijn moeder heette Nubhotepti. Hij was niet van koninklijke afkomst. ³⁴ Reditenes’ titel koningsdochter betekent dan dat ze de zus was van een koning. Dat is mogelijk; in dynastie XIII werden broers van koningen zonder koninklijke afkomst koningszonen genoemd ³⁵, en de koningsdochters Minemsaes en Sit[…] die met hun broer, koningszoon Seankhptahi (ca.1293), op een beschadigde stela worden vermeld, lijken een niet-koninklijke vader te hebben ³⁶.

Interessant is dat twee van Reditenes’ nakomelingen getrouwd waren met een naamgenoot van haar; erfprinses Reditenes was de vrouw van Aymeru, en erfprinses Reditenes de eerste vrouw van Sobeknakht II. Hun naam komt niet vaak voor. Een zoektocht op internet levert vrijwel alleen verwijzingen naar de koningsdochter op, de vrouw van stamvader Ay. Het is daarom mogelijk dat beide erfprinsessen naar haar vernoemd zijn. In dat geval lijkt de vrouw van Sobeknakht II me een dochter van Kebsi, zodat ze vernoemd is naar haar oma, de vrouw van Aymeru. Aymeru’s vrouw kan weer vernoemd zijn naar haar (latere) schoonmoeder, koningsdocher Reditenes. Of en hoe ze familie waren is helaas niet na te gaan.

De genealogie

Het resultaat van het samenvoegen van alle bovenstaande bronnen, fragmenten en conclusies is de onderstaande stamboom van in totaal 9 generaties in zo’n 200 jaar. De jaartallen achter * zijn de geschatte geboortejaren. Deze zijn berekend met een voor oudste kinderen gemiddelde generatielengte van 20 jaar. Omdat het om monogame families lijkt te gaan is elk volgende kind meestal zo’n 5 jaar jonger dan het vorige.

De leeftijden van Rensenebs schoonfamilie zijn gebaseerd op het geschatte geboortejaar van Neferhotep I. De leeftijden van de gouverneurs zijn niet alleen daarop gebaseerd, maar ook op het gegeven dat Sobeknakht I (Ay) al getrouwd was met Khonsu voordat zijn vader omstreeks 1350-1340 gouverneur werd, dat Sobeknakht II omdat hij het gouverneurschap erfde ouder zal zijn dan zijn halfbroer Neferhotep, en de indruk dat Sobeknakht III (Taemhab) ongeveer een generatie ouder was dan Rensenebs vrouw; Renseneb noemt van haar geen kleinkinderen, van Taemhab wel. Renni is nu zo’n 20 jaar ouder dan Bennett schat ³⁷, maar Bennett gaat uit van het laatst mogelijke geboortejaar.

Conclusie

Mijn interpretatie van deze stamboom is iets anders dan in de standaardchronologie. Ay, de man van Khonsu, wordt daarin geïdentificeerd met stamvader Ay, maar dat is niet mogelijk in mijn veel kortere chronologie van de Tweede Tussenperiode. Over Taemhab wordt meestal niet veel gezegd.

Ondanks die verschillen passen alle beschikbare fragmenten in mijn chronologie. Deze genealogie is daarom geen reden om de Tweede Tussenperiode een eeuw langer te maken dan ik doe. Als Reni inderdaad een zoon was van Sobeknakht I, en niet van Sobeknakht III, is dat juist een reden om die periode in te korten.

laatste wijziging: 6 juni 2021
7 juli 2023: grondig herschreven n.a.v. mijn nieuwe chronologie van de Tweede Tussenperiode en hier en daar verbeterd en aangevuld
27 juni 2024: datering van Neferhotep I’s opvolgers is iets aangepast, nu verwerkt in deze post

1. CC BY 3.0[↩]
2. Luc Limme, Elkab, 1937-2007: seventy years of Belgian archaeological research[↩]
3. Chris (2002) [↩]
4. W. Vivian Davies, Renseneb and Sobeknakht of Elkab: The Genealogical Data, in The Second Intermediate Period (Thirtheenth-Seventeenth Dynasties), Current Research, Future Prospects, edited by Marcel Marée (2010), p. 223-240[↩]
5. Labib Habachi, The Family of the Vizier Ibi^c and His Place Among the Viziers of the Thirteenth Dynasty, in Studien zur Altägyptischen Kultur, Bd. 11 (1984), p. 125; Ryholt (1997), p. 233 met voetnoot 831 voor de datum, en p. 306; Chris Bennett, Genealogy and the Chronology of the Second Intermediate Period, in Ägypten und Levante / Egypt and the Levant, Vol. 16 (2006), p. 239
   Een eerdere samenvatting van Bennett van dit deel van de stela zegt dat in jaar 1 van Merhotepre Ay de jongere niet het gouverneurschap kreeg, maar opgevolgd werd door Aymeru. (Bennett (2002), p. 124-125) Dit is de versie die ook op Wikipedia staat. De stela is oorspronkelijk gepubliceerd in het Frans. Dat spreek ik niet, maar met een vertaalmachine blijkt dat op p. 35, in regels 19-20 van de stela, staat dat in jaar 1 van Merhotepre Ay de jongere het gouverneurschap ontving. (Pierre Lacau, Une stèle juridique de Karnak (1949), p. 35) Bennett heeft zichzelf dus gecorrigeerd in zijn latere paper.[↩]
6. Bennett (2002), p. 124, met Ryholt (1997), p. 306 voor de schuld en Wikipedia voor de hoogte van de schuld[↩]
7. Bennett (2002), p. 124-125[↩]
8. Royal Families, p. 107, en Ryholt (1997), p. 306[↩]
9. CC BY 2.0[↩]
10. Bennett, op. cit., p. 126-128[↩]
11. Ryholt, in Bennett (2006), op. cit., p. 238-239[↩]
12. Siesse (2015), p. 89[↩]
13. Siesse (2015), p. 91[↩]
14. W. V. Davies, op. cit., p. 231. Davies noemt Ay Aya en Aymeru Iymeru. Omdat er al zo veel dezelfde namen voor verschillende personen voorkomen in deze post en meer verwarring niet nodig is, heb ik dat, en alleen dat, aangepast in het citaat.[↩]
15. Ryholt (1997), p. 231, 242, 246[↩]
16. Ryholt (1997), p. 225[↩]
17. Benedict G. Davies, Who’s Who at Deir el-Medina: A Prosopographic Study of the Royal Workmen’s Community (1999), p. xxiii[↩]
18. Ryholt (1997), p. 234, voetnoot 834[↩]
19. Ryholt (1997), p. 240[↩][↩]
20. Bennett (2002), p. 141-142, met voetnoot 77, en W. V. Davies, op. cit., p. 237, met voetnoot 84[↩]
21. Bennett (2002), p. 142[↩]
22. W. V. Davies, op. cit., p. 235-237. Net als in het vorige citaat van W. V. Davies heb ik voor de duidelijkheid de spelling aangepast, dit keer van Reneny en Elkab naar Renni en El-Kab.[↩]
23. W. V. Davies, op. cit., p. 237[↩]
24. Bennett (2002), p. 142-143, met voetnoot 80[↩]
25. Bennett (2002), p. 143[↩]
26. W. V. Davies, op. cit., p. 228-230[↩]
27. Bennett (2002), p. 137[↩][↩]
28. Ryholt (1997), p. 226-227[↩]
29. W. V. Davies, op. cit., p. 235[↩]
30. William Vivian Davies, The tomb of a Governor of Elkab of the Second Intermediate Period, in Middle Kingdom Studies 2, The World of Middle Kingdom Egypt (2000-1550 BC), Contributions on archaeology, art, religion, and written sources (2016), voetnoot 14 op p. 74-75. Net als in twee eerdere citaten van hem heb ik de namen, en alleen de namen, voor de duidelijkheid aangepast naar de spelling ervan in deze post.[↩]
31. William Vivian Davies, The tomb of a Governor of Elkab of the Second Intermediate Period, in Middle Kingdom Studies 2, The World of Middle Kingdom Egypt (2000-1550 BC), Contributions on archaeology, art, religion, and written sources (2016), p. 71-74[↩]
32. W. V. Davies, op. cit., p. 235, met voetnoot 65[↩]
33. Chris Bennett, The King’s Daughter Reditenes, in Göttinger Miszellen 151 (1996), p. 19-22[↩]
34. Ryholt (1997), p. 231-232[↩]
35. Ryholt (1997), p. 2256, 226-227[↩]
36. Ryholt (1997), p. 238[↩]
37. Bennett (2002), p. 143, schat hem een young adult in het eerste deel van Amenhotep I’s regering, dus omstreeks 1260. Hij werd dan geboren omstreeks 1280.[↩]