Categorieën
8. Late Periode

Dynastie XXVII (Perzen)

Cambyses ontmoet Psamtik III 1

Inleiding

In het sterfjaar van Ahmose II (570-527) vielen de Perzen Egypte binnen. Zijn opvolger, Psamtik III (527), regeerde nog zes maanden voor heel Egypte veroverd was. Psamtik werd gespaard en de Perzen waren van plan om hem opnieuw aan te stellen als heerser, tot hij in opstand kwam. Ook al werd hij opnieuw door de Perzen verslagen, dit was tekenend voor de rest van de Perzische tijd: er heersten nog minstens 7 andere Egyptenaren tijdens de overheersing.

De chronologie van deze dynastie is niet heel spannend. Hun koningen waren de opvolgers van de Bijbelse Kores, die de Joden terug liet keren naar Juda (Ezra 1:1-2); de veroveraar van Egypte, Cambyses, was zijn zoon. Hun chronologie is over het algemeen wel goed bekend. Ze staan vooral op het blog om dynastieën XXVIII, XXIX en XXX beter te kunnen dateren, en omdat minstens de eerste vier over Egypte heersten èn voorkomen in de Bijbel.

De juiste chronologie van de 7 Egyptische koningen is wel een interessante. Daar is nog redelijk weinig onderzoek naar gedaan, wat niet vreemd is, want ze worden nauwelijks vermeld. Vooral van de latere Egyptische koningen zijn geen precieze jaren meer bekend. Twee worden alleen vermeld in een voorbeeld van de Perzische manier van omgaan met zonen van overwonnen rebellen, die meestal werden aangesteld als koning in plaats van hun vader, en verdwijnen daarna uit alle gegevens.

124 jaar

Syncellus kopieerde uit The Old Chronicle dat deze dynastie bestond uit 5 generaties Perzische koningen, die heersten voor 124 jaar. Het was 5 generaties zolang Darius I geteld wordt als generatiegenoot van Cambyses II; hij was met twee van Cambyses’ zussen getrouwd. Tussen 527/6 en 405/4 verstreken 124 inclusief getelde Egyptische jaren. Daar lijkt eentje te missen, maar dat ligt aan de verhouding met de Juliaanse kalender.

Merytawy Penamun

Koning … Merytawy Penamun wordt vermeld op een stuk steen uit Terraneh, in de westelijk Delta. Kitchen plaatst hem aan de hand van de schrijfwijze ver na de Derde Tussenperiode. 2 Hij is dan mogelijk een van onderstaande rebellen tegen de Perzen, of leefde nog later.

Cambyses II

over Egypte:
2 januari 527/1 januari 526-1 juli/29 september 522

Manetho: Cambyses. In het vijfde jaar (Armeense Eusebius: vijftiende jaar) van zijn koningschap werd hij koning van Egypte, en heerste voor 6 jaar (Africanus) of 3 (Eusebius).

Jerome: Cambyses bezette Egypte in zijn jaar 5 (volgens de online-versie; volgens J.F. Quack jaar 6 3. De Perzen overheersten Egypte voor 111 jaar, tot Darius de zoon van Xerxes.

Hij volgde zijn vader Cyrus II (Kores) op in augustus 530 4, en stierf tussen 9 garmapada, 1 juli 522, toen Gaumata zichzelf tot koning van Perzië uitriep, en 10 bâgayâdiš, 29 september 522, toen Gaumata werd vermoord. 5

Voor de datering van zijn verovering van Egypte in 527, zie hier.

Tussen de verovering van Egypte en de opstand van Psamtik III, marcheerde hij naar Cusj. Daar hernoemde hij de stad Saba, die vernoemd was naar de stichter, naar Meroë. Volgens Josephus was Mero zijn zus 6, maar volgens Diodorus Siculus was Meroë zijn moeder 7.

In de Bijbel

Cambyses is Ahasveros, die na Kores op de troon kwam. De tegenstanders van de tempelbouw schreven aan het beign van zijn koningschap klachten over de teruggekeerde Joden. (Ezra 4:5-6)

Gaumata

11 maart-29 september 522

Eusebius: Magi, 7 maand

De magi, waar het woord magie vandaan komt, waren de zoroastrische priesters. Deze magus heette oorspronkelijk Gautama en deed zich voor als Bardiya (Smerdis), de volle broer van Cambyses, om koning te kunnen worden. Hij kwam in opstand op 14 viyaxana, 11 maart 522, terwijl Cambyses in Egypte was, en riep zichzelf tot koning uit op 9 garmapada, 1 juli 522. Maar hij werd door Darius en een paar andere mannen vermoord op 10 bâgayâdiš, 29 september 522. 8

In Babylon wordt voor het laatst gedateerd met Cambyses’ regering op 23 nisannu, 18 april 522, en voor het eerst op Gaumata in ayaru, 24 april-23 mei 522. 9 Cambyses stierf pas een paar maanden later, dus Babylon zal Gaumata’s kant hebben gekozen.

In de Bijbel

Na Ahasveros, de opvolger van Kores (Cyrus) en daarom Cambyses II, maar voor Darius (I), zat Arthahsasta op de troon van Perzië. Toen de klacht die aan Cambyses was geschreven kennelijk geen effect had, schreven de tegenstanders van de tempelbouw aan Arthahsasta, die meteen gebood om de bouw stil te leggen. (Ezra 4:7-24)

Darius I de Grote

29 september/13 december 522-17 november/1 december 486

Manetho: Darius (Africanus: zoon van Hystaspes), 36 jaar

Hij werd koning nadat hij Gaumata had vermoord, maar voor 26 âçiyâdiya, 13 december 522. 10 Als zijn 36 jaar op de Egyptische manier werden geteld eindigden ze met het jaar dat begon op 22 december 489. Dat klopt niet, want hij stierf tussen 17 november en 1 december 486 11. Het zullen daarom Babylonische jaren zijn geweest.

In de Bijbel

Nadat Arthahsasta (Gautama) de tempelbouw in Jeruzalem had stilgelegd, liet Darius in het archief zoeken. Toen het bevel van Kores om de tempel in Jeruzalem weer op te bouwen, werd gevonden, mocht het werk weer verdergaan, en kwam het uiteindelijk af. (Ezra 6)

Pedubast IV

Seheribre Pedubast IV
1 januari/5 april 521-31 augustus/8 november 518

Hij rebelleerde tegen de Perzen, en had in ieder geval de macht in Memphis, de Dakhla-oase, waar hij een tempel bouwde, en in Kharga. 12 Drie fragmentarische papyri kunnen door de paleografie op het begin van de Perzische periode worden gedateerd, maar niet van Cambyses II en niet van Darius I, dus van Pedubast IV. De leesbare dateringen zijn 6 en 17 choiak (IV akhet) in jaar 1. 13

Pedubast zal een tegenstander van Darius zijn geweest. Darius noemt Egypte tussen de provincies die in opstand kwamen toen hij net koning was geworden 14. Hij vermeldt alleen niet het neerslaan van deze opstand, dus het zal daarna zijn geweest. De laatste datering uit de Behistun Inscription is jaar 3 (519/8), van een oorlog in Scythië 15; de opstand in Egypte zal daarna zijn neergeslagen. Dat het in ieder geval na het begin van jaar 3 was, 23 maart 519, is ook de conclusie van Uzume Wijnsma 16.

Wijnsma denkt dat Pedubast rebelleerde in de eerste maanden van het Egyptische jaar dat begon op 1 januari 521; de datums zijn dan 5 en 16 april 521. 17 Als Darius niet gelogen heeft over dat Egypte in opstand kwam toen hij net koning was geworden, klopt dat.

Volgens Polyaenus gaf Dareius (Darius I) toen hij koning werd zijn satrapen de opdracht om de belastingen te verhogen. De Egyptenaren kwamen in opstand door de wreedheden van hun satraap Aryandes. Daarop marcheerde Dareius door de Arabische woestijn naar Memphis, waar hij arriveerde terwijl de Egyptenaren de dood van Apis herdachten. Dareius loofde meteen een beloning van 100 talenten goud voor degene die een nieuwe Apis zou voortbrengen. De Egyptenaren waren zo onder de indruk van zijn geloof dat ze zijn kant kozen en de rebellen versloegen. 18

Als Polyaenus gelijk heeft werd Pedubast verslagen toen deze Apis-stier al overleden was. Dit kan alleen de stier zijn uit jaar 4 19. Hij stierf op 4 pachons (I shemu) in jaar 4, 31 augustus 518, en werd op 13 epeiph (III shemu) in jaar 4, 8 november 518, begraven. 20 Deze twee dateringen zijn de eerste twee die met zekerheid van Darius bekend zijn uit Egypte; twee vermeldingen van jaar 3 zijn te weerspreken. 21

Psamtik IV

maart 487/september 486-maart 485/juni 484

Uzume Wijnsma 22 heeft de chronologie van Psamtiks rebellie uitgeplozen. Vanuit Herodotus 23 komt ze tot de conclusie dat de opstand tussen maart 487/september 486 begon en tussen maart 485/juni 484 eindigde. Toen ze dat combineerde met de beschikbare Egyptische papyri kwam ze op twee mogelijke preciezere dateringen:

  1. de opstand begon in maart/december 487 en eindigde maart 485/juni 484
  2. de opstand begon in januari/september 486 en eindigde april 485/juni 484

Er zijn niet genoeg gegevens bewaard gebleven om een definitieve keuze te maken. Het wordt ook gecompliceerd doordat in deze periode niet heel Egypte de hele tijd in opstand was. Verschillende Perzische ambtenaren bleven trouw aan Darius I en aan Xerxes I, die uiteindelijk de opstand neersloeg en vanaf jaar 2 in Egypte vermeld wordt.

Drie papyri uit Hou, in de zuidelijke Nijlvallei (P. Hou 7 en 4) zijn gedateerd op jaar 2 van een koning Psamik; nummer 4 op de maand tybi (I peret). Het jaar van P. Hou 8 is moeilijk leesbaar. 2 is waarschijnlijk, maar 1 of 3, of misschien 4, kan eventueel ook. Deze papyri zitten in een verzameling met andere papyri, allen uit de jaren 25-35 van Darius I, waarin gedeeltelijk dezelfde mensen worden genoemd. Als jaar 2 van Psamtik III was duurden de carrières van deze mensen wel heel lang; ze toewijzen aan de rebellie, vanaf Darius’ jaar 35 of 36, is logischer.

Later worden nog twee koningen Psamtik vermeld, de nummers V en VI. Bij IV, V of VI zullen deze drie vondsten horen 24:

  • Papyrus Straßburg 2, dat een jaar 2 van een Psamtik vermeldt en niet van Psamtik III schijnt te zijn.
  • Op het handvat van een sistrum staat een Psamtik met de prenomen Ahmose, een koning die kennelijk wilde dat men bij hem aan dynastie XXVI dacht.
  • Een scarabee heeft de naam Psamtik met de prenomen Nebkaenre.

Helaas wordt nergens duidelijk wat van wie is.

Xerxes I de Grote

17 november/1 december 486-4/8 augustus 465

Manetho: Xerxes, 21 jaar. Africanus noemt hem Xerxes de Grote, Eusebius de zoon van Darius.

Hij werd koning tussen 17 november en 1 december 486, en stierf tussen 4-8 augustus 465 11; Artaxerxes I werd in diezelfde paar dagen al koning. Artabanus kon kennelijk compleet genegeerd worden. Het is daarom interessant dat Africanus 41 jaar geeft aan Artaxerxes I, terwijl Eusebius het houdt op 40. Het verschil zal de korte regering van Artabanus zijn geweest.

Koningin Esther

De meeste mensen kennen koningin Esther uit de Bijbel waarschijnlijk wel. Nadat Ahasveros, een koning van Perzië die over 127 provincies heerste, zijn eerste vrouw, Vashti, verstootte, koos hij uit alle knappe meisjes uit zijn rijk de Joodse Esther als bruid. Zij was de pleegdochter van haar neef Mordechai, een hoge ambtenaar, en redde haar volk van de ondergang.

Gérard Gertoux 25 identificeert Ahasveros met Xerxes I, want dat is Xšayārša in het Perzisch. Xerxes had net als Ahasveros zijn land verdeeld in 127 delen en was monogaam. Het feest van 180 dagen (Esther 1:3-4) viel midden in de voorbereidingen voor zijn fatale oorlog in Griekenland, en had dan een heel politieke reden. Zijn enig bekende vrouw en moeder van zijn opvolger, Amestris, kan dan alleen Esther zijn. Het sterkste bewijs is chronologie. Esther trouwde in de maand tebeth in jaar 7 met Ahasveros (Esther 2:16-17), wat als hij inderdaad Xerxes was 21 december 479-18 januari 478 was; afgaande op de leeftijd van Artaxerxes I was Amestris rond dezelfde tijd met Xerxes getrouwd.

Beide namen, Esther en Amestris, komen niet voor in de kleitabletten uit Persepolis, want vrouwelijke leden van de koninklijke familie werden meestal alleen “moeder/zus/dochter van de koning” genoemd. Twee hoge ambtenaren in Perzië in de tijd van Darius gebruikten zegels met een Elamitische naam, Humban-aḫpi. Gertoux denkt dat dit Haman, de zoon van Agag, was.

De naam Mordechai (Marduka) is nogal zeldzaam. In de kleitabletten uit deze periode zijn maar twee Marduka’s bekend: een ondernemer, die zaken deed onder Nabonidus (556-539) tot en met jaar 5 van Cyrus (de Bijbelse Kores) (534/3), en een administratief opzichter en koninklijke schrijver, die werkte onder Darius I in de jaren 17-32 (506/5-491/0). Verder wordt hij niet vermeld, maar de kleitabletten in Persepolis stoppen na jaar 29 van Darius (494/3). Deze Marduka was oud genoeg om Esthers pleegvader te zijn. Hij werkte samen met Tattannu (ook Nabû-tattanu-uṣur), gouverneur van de landen Achter de Eufraat vanaf 522. Dit is Tattenai, de landvoogd van deze zijde van de Eufraat, een van degenen die de tempelbouw tegenhield in het boek Ezra (Ezra 5:6).

Er is hier maar een ding tegenin te brengen: Amestris was de dochter van Otanes, Esther van Abichaïl (Esther 2:15). Maar zoals Hadassa haar Joodse naam was (Esther 2:7), kan Abichaïl die van Otanes zijn geweest.

Artabanus

augustus 465-12 februari/13 maart 464

Africanus: Artabanus, 7 maand

Xerxes stierf in de maand abu, de vijfde maand. De zesde maand, ululu, werd in 465 gevolgd door de schrikkelmaand ululu 2, zodat Artabanus in de elfde maand, šabatu, 12 februari-13 maart 464, zal zijn gestorven, verslagen of onttroond, of alle drie.

Artaxerxes I Makrocheir

4/8 augustus 465-24 december 424/10 januari 423

Africanus: Artaxerxes, 41 jaar
Eusebius: Artaxerxes van de lange hand, 40 jaar

Hij stierf tussen 24 december 424 en 10 januari 423, toen Darius II al koning was. 11

Inaros II

juni 463/juni 462-457/6

De Libiër Inaros, zoon van Psammetichos, kwam in opstand tegen Artaxerxes I toen hij Achaemenes, de satraap van Egypte en een broer van Artaxerxes, vermoordde 26; dit was in het jaar dat Tlepolemus archon was van Athene, ongeveer juni 463-juni 462 27. Hij rebelleerde voor 6 jaar, oorspronkelijk als koning van de Lybiërs, en met hulp van Athene; de Atheners werden door Thucydides zelfs “meesters van Egypte” genoemd. Uiteindelijk werd hij gevangen genomen en gekruisigd, en keerde Egypte terug onder de koning (van Perzië), met uitzondering van Amyrtaeus, de koning van het moeras. 28

Thannyras

457/6-(voor 444?)

Na Inaro’s dood kreeg zijn zoon Thannyras kreeg van de Perzen zijn vaders heerschappij 29. Hij wordt verder niet vermeld. Mogelijk was hij de vader van Psamtik V, die in 445/4 vermeld wordt.

Amyrtaeus

457/6-(450)

Na de rebellie van Inaros (II) “Egypt returned to its subjection to the King, except Amyrtaeus, the king in the marshes, whom they were unable to capture from the extent of the marsh; the marshmen being also the most warlike of the Egyptians.” 30

Drie jaar later werd een vredesverdrag gesloten tussen de Peloponnesiërs en de Atheners voor 5 jaar. Daarna, in het jaar dat Cimon op Cyprus stierf, toen 200 Atheense oorlogsschepen naar Kitium (Cyprus) zeilden, werden daar 60 van naar Egypte gehaald op aandringen van Amyrtaeus, de koning van de moerassen; het squadron van Amyrtaeus voegde zich later bij de oorlog op Cyprus zonder te zeggen wat de uitkomst in Egypte was. 31 Cimon stierf in 450; de 8 jaar daarvoor zullen inclusief zijn geteld.

Amyrtaeus werd uiteindelijk verslagen door de Perzen 29. Onbekend is wanneer, maar de strijd vond vermoedelijk plaats toen hij het squadron Atheense oorlogsschepen bestelde. Dat had hij later in 450 in ieder geval niet meer nodig.

Pausiris

450-

Na Amyrtaeus’ opstand kreeg zijn zoon Pausiris van de Perzen zijn vaders heerschappij. 29 Hij wordt verder niet vermeld. Als hij een zoon naar zijn vader noemde kan dit Amyrtaeus van dynastie XXVIII zijn.

Psamtik V

(445/4)

In de overgebleven fragmenten van Philochorus’ werk wordt een Psammetichus genoemd, die namens Egypte graan als gift naar Athene stuurde, toen Lysimachides archon was van Athene (445/4). 32 Plutarch schrijft dat de koning van Egypte, wiens naam hij niet noemt, 40.000 eenheden graan naar Athene stuurde als geschenk. 33

Voor een mogelijke vermelding in Egypte, zie boven, Psamtik IV (487/6-485/4).

Mogelijk was hij een zoon van Thannyras, wiens opa Psamtik heette. Psamtik VI, die vermeld wordt in 400/399, was een nakomeling van “de bereomde Psammetichus”, waarmee mogelijk Psamtik V wordt bedoeld.

Xerxes II

24 december 424/10 januari 423-2/19 februari 423

Manetho: Xerxes (Eusebius: de Tweede), 2 maand

Volgens Ctesias werd hij koning na de dood van zijn vader, maar al na 45 dagen vermoord door zijn halfbroer Sogdianus, die toen koning werd voor 6 maand en 15 dagen. Een derde halfbroer, Darius II, was het daar niet mee eens en kwam in opstand. 34

Tussen 24 december 424, toen Artaxerxes I nog in leven was, en 10 januari 423, toen Darius al vermeld werd als koning, is alleen geen plek voor Xerxes en Sogdianus. Vermoedelijk werd Darius tegelijk koning met Xerxes, de een als rebel, de ander als rechtmatige heerser.

Sogdianus

2/19 februari-14/31 augustus 423

Manetho: Sogdianus, 7 maand

Zijn einddatum is berekend dankzij de 6 maand en 15 dagen van Ctesias. 2 februari 423 was 23 tebetu; 6 maanden later is 23 dumuzu, 30 juli; nog eens 15 dagen later is 14 augustus.

Darius II Nothus

24 december 424/10 januari 423-april 404 11

Manetho: Darius, zoon van Xerxes, 19 jaar

Hij verloor Egypte aan Amenirdisu, de eerste en enige koning van dynastie XXVIII. Deze kreeg voor elkaar wat geen enkele andere rebel tot nu toe voor elkaar gekregen had.

laatste wijziging: 3 december 2022

  1. By Adrien Guignet, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30405983[↩]
  2. TIP, § 78[↩]
  3. Joachim Friedrich Quack, Zum Datum der persischen Eroberung Ägyptens unter Kambyses, in Journal of Egyptian History 4 (2011), p. 229, voetnoot 6[↩]
  4. AEC, p. 266[↩]
  5. Behistun Inscription, regels 11-12[↩]
  6. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, 2.10.2[↩]
  7. Diodorus Siculus, Library of History, boek I, 33.1[↩]
  8. Behistun Inscription, regels 10-13[↩]
  9. Uzume Z. Wijnsma, The Worst Revolt of the Bisitun Crisis: A Chronological Reconstruction of the Egyptian Revolt under Petubastis IV, in Journal of Near Eastern Studies 77(2) (2018), p. 157-173[↩]
  10. Behistun Inscription, regels 13, 18[↩]
  11. Jona Lendering, Achaemenid Kings[↩][↩][↩][↩]
  12. Olaf E. Kaper, Petubastis IV in the Dakhla Oasis: New Evidence about an Early rebellion against Persian Rule and Its Suppression in Political Memory, in Political memory in and after the Persian enpire (SLB monograph, no. 13, 2015), p. 137-138[↩]
  13. Wijnsma (2018), p. 165[↩]
  14. Behistun Inscription, regel 6[↩]
  15. Behistun Inscription, regel 71, 74[↩]
  16. Wijnsma (2018), p. 167[↩]
  17. Wijnsma (2018), p. 165-166[↩]
  18. Polyaenus, Stratagems, boek 7, 11.3 en 11.7[↩]
  19. Wijnsma (2018), p. 171. Dit is ook de conclusie van Jona Lendering, Darius the Great, 6: Organizing the Empire.[↩]
  20. Wijnsma (2018), p. 170[↩]
  21. Wijnsma (2018), p. 167-169, 170[↩]
  22. Uzume Z. Wijnsma, “And in the fourth year Egypt rebelled …” The Chronology of and Sources for Egypt’s Second Revolt (ca. 487-484 BC), in Journal of Ancient History 2019; 7(1): p. 32-61[↩]
  23. Herodotus, Histories, boek VII, 1-7, 20[↩]
  24. Anthony Spalinger, Psammetichus IV, in Lexicon der Ägyptologie 4 (1982), 1173-1174 en 1175[↩]
  25. Gérard Gertoux, Queen Esther wife of Xerxes Chronological, Historical and Archaeological Evidence, Edition 2016, p. 3-25[↩]
  26. Herodotus, Histories, boek VII, 7[↩]
  27. Diodorus Siculus, Library of History, 11.71[↩]
  28. Thucydides, The Peloponnesian War I:104, 109–110[↩]
  29. Herodotus, Histories, boek III, 15.3[↩][↩][↩]
  30. Thucydides, The Peloponnesian War I:110[↩]
  31. Thucydides, The Peloponnesian War I:112[↩]
  32. Philochorus, fragment 119, waarschijnlijk uit boek IV[↩]
  33. Plutarch, Pericles, 37.3[↩]
  34. Jona Lendering, Xerxes II and Sogdianus[↩]

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *