Het familieoverzicht

Inleiding

Een van de bijzondere dingen aan de Libische Periode (925-656) is hun obsessie met genealogie. Een beetje belangrijk persoon kon zo een generatie of vier tot zes aan voorouders opnoemen. Het leuke daaraan is dat er veel informatie bewaard is gebleven, en dit te combineren is tot een grote stamboom.

In de standaardchronologie past dat uitstekend, en blijft er ruimte over voor verschillende interpretaties. Mijn doel met dit overzicht is te laten zien dat de stamboom ook past wanneer de Libische periode met ruim een eeuw wordt ingekort. Het bijzondere uit deze tijd is namelijk dat de farao’s hun familieleden lieten trouwen met de belangrijkste mensen; in andere periodes bleven prinsessen, als ze niet trouwden met een broer of soms zelfs met hun vader, meestal ongehuwd. Als deze genealogieën passen zijn ze dus een bewijs dat mijn chronologie kan kloppen.

Dat inkorten is minder moeilijk dan het lijkt. In deze periode noemden veel Egyptenaren hun kinderen naar familieleden. Wat ook helpt is dat verschillende namen bijzonder vaak voorkwamen. De Hors en DjedMutesankhs bijvoorbeeld zijn niet te tellen.

De stamboom

Ik heb bijna alleen personen opgenomen die te dateren zijn. Die datering is meestal niet heel precies; vaak blijft het bij een koningsnaam, maar dat geeft genoeg speelruimte om eruit te kunnen komen. Een voordeel van een ingekorte chronologie ten opzichte van de standaardchronologie is dat de mogelijkheden voor de identificatie van bijvoorbeeld de juiste Besenmut, Ankhpakhered of Pediamennebnesttawy minder open liggen.

Klik op de afbeelding om hem te vergroten. Eronder staat een en ander uitgelegd over mijn keuzes, als ze afwijken van de standaardinterpretatie.

Alle koningsnamen en jaartallen tussen < en > zijn de dateringen. Van de niet-gedateerde personen zijn alleen degenen opgenomen die een link vormen tussen groepen personen die wel (ongeveer) gedateerd kunnen worden.

De jaren achter * zijn geschatte geboortejaren. Deze kunnen zo een decennium of meer afwijken van wat het echt was.

Blauwe lijnen zijn de familie van dynastie XXI (voor zover meegenomen), rood die van XXII en groen die van XXIII.

Gebruikte afkortingen:

• 2P = tweede profeet van Amun. Dit was de eerste na de hogepriester, die eerste profeet werd genoemd.
• 3P = derde profeet van Amun
• 4P = vierde profeet van Amun
• HPA = hogepriester van Amun
• HPM = hogepriester van Memphis
• LW = letter writer, briefschrijver (secretaris) van farao
• LW S = briefschrijver van het zuiden (Opper-Egypte)
• MTh = burgemeester van Thebe
• TR = hoofdschatbewaarder van farao
• V = vizier
• V S = vizier van het zuiden (Opper-Egypte)

Lengte van een generatie

Een van de belangrijkste dingen hier is de lengte van een generatie. In Egypte lag die lager dan in het Nederland van nu; in de stamboom van de hogepriesters van Memphis was het gemiddelde, over een periode van honderden jaren, 19 jaar.

Een schatting van Morris Bierbrier, een expert als het gaat om oude genealogieën, is dat DjedKhonsefankh iii 20 kan zijn geweest, toen zijn overgrootvader 70 of ouder was. ¹ De lijn liep via DjedKhonsefankhs moeder en oma, wat hen zo’n 15-17 jaar maakt toen ze hun kind kregen. Dat kan kloppen. In The Petition by Pediese vraagt Horwedja aan Pediese om diens dochter Nitemhat aan hem te geven als vrouw, en Pediese antwoordt dat haar tijd, die van haar eerste ongesteldheid, nog niet geweest is. Voor mannen vindt Bierbrier 20 jaar, mogelijk 25 jaar, een prima leeftijd om vader te worden. ² Ook Kenneth Kitchen vindt 20 jaar een goed gemiddelde. ³ Bierbrier schreef zelfs dat “any increase of the time span of each generation over 25 years is suspect”. ⁴

Ik heb daarom 20 jaar gerekend voor mannen en 17 voor vrouwen, als het gaat voor het jaar waarin hun eerste (bekende) kind werd geboren.

De koninklijke familie en de Bijbel

Er is een ding wat opvalt als je alle stambomen uit deze periode bij elkaar voegt: de koninklijke familie heeft meer generaties dan alle belangrijke families. De enige verklaring is dat zij eerder aan kinderen zijn begonnen. Een goed voorbeeld daarvan is Iuwelot. Hij liet zijn landgoed na aan zijn zoon Khaemwaset, en sloot daarbij zijn andere kinderen uit; hij had er dus al meerdere toen hij hoogstens 24 was.

Dat dit kan kloppen kan je uit de Bijbel halen; dit is het enige document uit deze tijd waarin specifieke leeftijden staan. ⁵ Bij de introductie van de meeste koningen van Juda staat hoe oud ze waren toen ze gekroond werden. En alhoewel de Judese koningen niet altijd werden opgevolgd door hun oudste zoon, Salomo bijvoorbeeld was de zoveelste (1 Kro 3:1-8), zitten er een paar wel heel jonge vaders bij:

• Salomo werd volgens Josephus 94 jaar, waarvan hij 80 jaar regeerde. ⁶ 80 kan alleen 40 zijn. 80 was na Salomo’s dood het totaal van Davids dynastie, zodat hij 14 was toen hij koning werd. Dat klopt wel ongeveer als je kijkt naar de chronologie van Davids regering. Maar ook al was hij 14, hij was al vader van de 1-jarige Rehabeam; deze was namelijk 41 toen hij 40 jaar later koning werd (1 Kon 14:21).
  Salomo schreef: “Zie, kinderen zijn het eigendom van de HEERE, de vrucht van de schoot is Zijn beloning. Zoals pijlen in de hand van een held, zo zijn de zonen, ontvangen in de jeugd.” (Ps 127:3-4)
• Jehoram was 32 in 848 (2 Kon 8:17), en zijn zoon Ahazia 22 in 841 (2 Kon 8:26). Ahazia werd dus geboren toen zijn vader 17 was; hij was ook nog eens de jongste zoon (2 Kr 21:17, waar hij Joahaz wordt genoemd).
• Ahazia’s zoon Joas was 7 in 835 (2 Kon 11:21), en dus geboren in 842, toen zijn vader 21 was; ook hij was een van de jongste zonen (2 Kro 22:10-11).
• Achaz was 20 in 734 (2 Kon 16:2) en zijn zoon Hizkia 25 in 715 (2 Kon 18:2). Even rekenen laat zien dat Achaz slechts 14 was toen Hizkia geboren werd.
• Josia was 8 jaar in 641/0 (2 Kon 22:1), en zijn zonen Joahaz 23 (2 Kon 23:31) en Jojakim 25 (2 Kon 23:36) in 609; ze waren geboren in 649/8, 632 en 634. Josia was dus 14-15 bij Jojakims geboorte, maar Jojakim was al de tweede zoon (1 Kro 3:15).

Als dit mogelijk is, is het niet vreemd dat in een buurland eenzelfde situatie bestond. Dat verklaart waarom de koninklijke familie van Egypte in deze periode een of twee generaties meer heeft dan de belangrijke families. Ik schat de lengte van hun generaties daarom op 15 jaar, vanaf het moment dat Shoshenq I koning werd (819/8).

De Neseramun-familie ⁷

De verschillen met Kenneth Kitchen:

• Standbeeld Cairo Cat. 42219 was opgedragen aan Hor iii door “zijn zoon” Hor, zoon van Neseramun en DjedMutesankh en kleinzoon van maar liefst twee opa’s met de naam Hor. ⁸ De standaardinterpretatie is dat opdrager Hor geïdentificeerd kan worden met Hor vi, omdat diens vader en opa dezelfde namen hebben, maar dat geeft problemen in een ingekorte chronologie. ⁹ Porters oplossing is om Hor iii te identificeren met Hor v. Dat is mogelijk door hun titels. Het betekent alleen dat er een fout is gemaakt in de genealogie. ¹⁰ En van zo’n fout wil ik niet meteen uit gaan.
  Het is veel eenvoudiger om opdrager Hors vader Neseramun, die de zoon was van een Hor, te identificeren met Neseramun ii, de zoon van Hor iii. Opdrager Hor geeft dan op het beeld aan hoe hij afstamt van het onderwerp op het beeld. In het overzicht heb ik hem het nummer via gegeven.
• Standbeeld Cairo Cat. 42223, dat gedateerd is op Osorkon Si-Ese Netjerheqawaset ofwel Osorkon III, noemt een Hor die getrouwd was met Taperet; hij was de zoon van een Neseramun, zij de kleindochter van vizier Nesipaqashuty. De identificatie van deze Hor met opnieuw Hor vi komt omdat de moeder van deze Hor net als de moeder van opdrager Hor DjedMutesankh heette en de dochter was van een Hor. ¹¹ Door de plaatsing van opdrager Hor als zoon van Neseramun ii wordt de Hor die getrouwd was met Taperet opnieuw niet Hor vi, maar opdrager Hor via. Vizier Nesipaqashuty is nu te identificeren met de vizier van die naam, de zoon van DjedThutefankh i/A, met wie hij volgens Kitchen duidelijk identiek is ¹².

Voor de voorouders van Ankhefenkhons, geboren omstreeks 802 en deel van de Neseramun-familie, waarvan de laatste te plaatsen is in de tijd van Ramses II (1043-977), zie hier.

De Nebneteru-familie ¹³

Ik heb een groot verschil met zowel Kitchen als Bierbrier.

Nebneteru iii, die stierf op 96-jarige leeftijd onder Osorkon II (787-minstens 758), kan in mijn chronologie op basis van geschatte geboortejaren van zijn nakomelingen en hun familieleden, niet de vader zijn van Neseramun viii, die de vader was van Hor vii/ix/xi. Een andere reconstructie van deze familie is daarom wenselijk. De stam van deze familie komt van de teksten van drie standbeelden:

• Cairo Cat. 42225 noemt de familielijn Nebneteru ii – Neseramun vii x Muthetepti i – Nebneteru iii x DjedMutesankh ii – Hor viii.
• Cairo Cat. 42226 en 42227 noemen de lijn Neseramun – Nebneteru – Neseramun viii – Hor vii/ix/xi. Alleen als zoals in de standaardinterpretatie niet Neseramun viii, maar diens opa met dezelfde naam een zoon was van Nebneteru iii, kan Nebneteru iii op 96-jarige leeftijd zijn gestorven onder Osorkon II. Opa Neseramun had geen titels op dit standbeeld, voor zover ik terug kan vinden (volgens Bierbrier komen de titels derde profeet en vizier van standbeeld 42225, en dus horen ze bij Neseramun vii), dus de in deze familie voorkomende titel briefschrijver van farao kan via Hor viii overgegaan zijn op zijn neefje, Nebneteru, de vader van Neseramun viii.

Er zijn titels die Nebneteru iii kennelijk had overgegeven aan de al genoemde DjedThutefankh A/i. In een langere genealogie heeft DjedThutefankh A/i ze mogelijk geërfd. Een mogelijkheid is dat zijn moeder, Tanodjmet, via haar onbekende moeder een kleindochter was van Nebneteru iii; door zowel Kitchen als Bierbrier worden de titels van haar vader Amenhotep niet vergeleken met die van Nebneteru iii. Dat past in een langere genealogie.

Nakhtefmuts en Ankhpakhereds ¹⁴

De ouders van vizier Nakhtefmut i/iii waren Nebneteru vi en Neskhonspakhered iv. Door het aantal generaties in de “omliggende” families kan Nebneteru vi een zoon zijn van Neseramun viii uit de Nebneteru-familie, wiens vader ook Nebneteru heette, en kan Neskhonspakhered iv een dochter zijn van vierde profeet DjedThutefankh B ofwel Nakhtefmut A, wiens moeder ook Neskhonspakhered heette. Dit is een idee van mij. Als het niet klopt heeft dat geen gevolgen voor de stamboom.

De familie van DjedThutefankh genaamd Nakhtefmut ¹⁵

DjedThutefankh B ofwel Nakhtefmut A was een achterkleinzoon van Shoshenq I, en is door de grootte van de koninklijke familie goed te dateren. Dat maakt deze familie tot een uitstekend ankerpunt in de regelmatig verwarrende stamboom.

De Besenmut-familie ¹⁶

Er zijn veel onzekerheden in deze stamboom. De hier gegeven reconstructie is absoluut niet de enige mogelijkheid.

Montemhat ¹⁷

Dit is de familie van Montemhat, die in 671-668 door de Assyriërs erkend werd als burgmeester van Thebe.

Pediamennebnesttawy’s ¹⁸

Mijn chronologie is wat “dwingender” dan de standaardchronologie, doordat er minstens een eeuw uit geknipt is, wat de identificatie van de verschillende Pediamennebnesttawy’s makkelijker maakt. Alles past, zolang je maar aanneemt dat één vrouw twee namen had. Dat kwam vaker voor. Maar er zijn meerdere mogelijkheden om deze familie te reconstrueren.

De koninklijke familie ¹⁹

Er zijn in mijn chronologie in dynastieën XXII en XXIII veel co-heerschappijen. Voor zover bekend was dat altijd tussen vader en zoon, zoals tussen Shoshenq I en Osorkon I, Osorkon I en Takelot I, Takelot I en Osorkon II, et cetera. Voor de anderen heb ik dat daarom ook aangenomen.

Als je kijkt naar het aantal generaties voor en na Shoshenq III, kan Shoshenq III net als Takelot II, die tegelijk met hem regeerde, een zoon zijn van Nimlot C, de zoon van Osorkon II.

Genealogie van dynastie XXI

De genealogie van dynastie XXI is verbonden met die van de hogepriesters van Amun uit deze periode. Voor de details en de manier waarop deze stamboom in mijn chronologie past, zie hier. Deze familie is niet alleen te verbinden met de koninklijke familie van XXII, maar ook doordat hogepriester Menkheperre in een uitgebreide genealogie genoemd wordt als de halfbroer van een voormoeder van een zekere Ankhefenkhonsu, die in jaar 7 van Takelot III (698) gewijd werd tot priester. Ankhefenkhonsu noemt onder zijn voorouders ook een zoon van Shoshenq I en schrijft dat een van zijn voormoeders getrouwd was met Osorkon II.

Ankhefenkhonsu’s genealogie staat op het dak van Bennet, de grote tempel van Khons in Karnak. Een deel ervan is helaas beschadigd en delen zijn moeilijk te lezen, waardoor de precieze relatie tussen de personen onderling onduidelijk wordt. Robert Ritner reconstrueerde een genealogie van minstens 18 generaties, en dat past voor het deel uit dynastie XXI niet eens bij de standaardchronologie. ²⁰ De reconstructie van Jaap Titulaer ²¹ gaat ervanuit dat Ankhefenkhonsu niet één lijn voorouders gaf, maar ook in de breedte uitbreidde. Titulaers reconstructie maakt niet alleen de tekst logich, het past ook bij mijn chronologie en het bovenstaande overzicht van alle genealogieën van de Derde Tussenperiode (deze genealogie werd pas toegevoegd aan het overzicht toen op de rest al flink gepuzzeld was). Ik heb daarom Titulaers reconstructie meegenomen in het overzicht.

laatste wijziging: 26 januari 2022

1. Bierbrier (1975), p. 82[↩]
2. Bierbrier (1975), p. xvi, 107[↩]
3. TIP, § 63-64[↩]
4. Brovarski (2010), p. 73, voetnoot 33[↩]
5. Karl Jansen-Winkeln, The Relevance of Genealogical Information for Egyptian Chronology, in Ägypten und Levante / Egypt and the Levant XVI (2006), p. 257-274[↩]
6. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, 8.7.8[↩]
7. TIP, § 166-176; fragment 3b van de priesterlijke annalen van Karnak, in Ritner (2009), p. 50-51; Bierbrier (1975), p. 2-5, 51-73; Karl Jansen-Winkeln, Zu einer Genealogie aus der frühen 22. Dynastie, in Studien zur Altägyptischen Kultur, Bd. 31 (2003), p. 211-223; Karl Jansen-Winkeln, The Relevance of Genealogical Information for Egyptian Chronology, in Ägypten und Levante 16 (2006), p. 260; Frédéric Payraudeau, Le fragment n 6 des annales des prêtres d’Amon à Karnak et une nouvelle branche de la famille de Néseramon, in Revue d’égyptologie 53 (2002), p. 250-255. De in totaal 17 generaties van Menmose naar Padikhons, de lijn helemaal links in het overzicht, komen uit Karl Jansen-Winkeln, The Relevance of Genealogical Information for Egyptian Chronology, in Ägypten und Levante 16 (2006), p. 260, maar daar worden de extra Nespahoran en Tabaktenmut iii niet genoemd. Die bron ben ik helaas kwijt.[↩]
8. TIP, § 166, 168[↩]
9. TIP, § 166, 168, en B. Porter, The Generation Game – Bob Porter replies to scholars’ ciriticism concerning TIP genealogies, in Journal of Ancient Chronology Forum, Vol. 8 (1999), p. 29[↩]
10. Robert M. Porter, A fresh look at the Neseramun Genealogy, in Gottinger Miszellen 247 (2015), p. 85-93[↩]
11. TIP, § 170[↩]
12. TIP, § 170-171[↩]
13. TIP, § 177-179, Table 14 (voor vizier Neseramun A); Bierbrier (1975), p. 73-78; Robert M. Porter, A Network of 22nd-26th Dynasty Genealogies, in JARCE 44 (2008), p. 153-157, voor de identificatie van Neseramun A met Neseramun vii[↩]
14. TIP, § 180-182; Bierbrier (1975) p. 86-91; M. L. Bierbrier, Two Confusing Coffins, in The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 70 (1984), p. 84-86; Robert M. Porter, A Network of 22nd-26th Dynasty Genealogies, in JARCE 44 (2008), p. 153-157[↩]
15. TIP, § 183-189; Bierbrier (1975), p. 79-85[↩]
16. TIP, § 190-192, 197; Bierbrier (1975) p. 92-97, 104-108; D. Haładaj, Back off crocodile! Spells 31-42 of the Book of the Dead in iconography of late Third Intermediate Period ḳrsw coffins from Thebes, in The Oriental Studies, No. 83 (2019), p. 105-106[↩]
17. TIP, § 196-197; Bierbrier (1975) p. 104-108; D. Haładaj, Back off crocodile! Spells 31-42 of the Book of the Dead in iconography of late Third Intermediate Period ḳrsw coffins from Thebes, in The Oriental Studies, No. 83 (2019), p. 102-104[↩]
18. TIP, § 192-195; Bierbrier (1975) p. 96-97[↩]
19. Royal Families, p. 210-228; TIP, § 81-82, 485, Table 18; Pasenhor stela; M. L. Bierbrier, Two Confusing Coffins, in The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 70 (1984), p. 82-84; Morkot en James (2009), p. 14-41[↩]
20. Ritner (2009), p. 11-16[↩]
21. Jaap Titulaer, The Genealogy of GFK Ankhefenkhonsu (a Khonsu Roof Genealogy) and the generational distance between Menkheperre & Shoshenq I[↩]