De 60 generaties van Ankhefensekhmet

Het reliëf van Ankhefensekhmet, met zijn 60 voorouders. ¹ Slechts 6 namen zijn in de nevelen der tijd verdwenen, 1 omdat de schrijver die oversloeg.

Inleiding

Een van de interessante vondsten uit Egypte is het hierboven afgebeelde reliëf van Ankhefensekhmet. Hij was een profeet van Sekhmet en dreunde de namen van 59 voorouders op, en schrijft bij verschillende van hen onder welke koning ze dienst deden, vooral in meestal de tempels van Egypte. Het is het enige Egyptische document dat een doorlopend overzicht geeft van dynastie XI tot en met het einde van de Derde Tussenperiode.

Ankhefensekhmets reliëf is een van de redenen om de chronologie van de Derde Tussenperiode met 250 jaar in te korten; als de gebruikelijke interpretatie klopt heeft hij verschillende generaties overgeslagen. In de 150 jaar tussen Ramses II (1043-977) en Amenemnisu (899-895) was er slechts één hogepriester van Ptah in Memphis, Ptahemakhet. ² Hier past dat doordat Ptahemakhets vader nog geen 40 was toen Ramses II stierf, en Ptahemakhets zoon al niet meer de jongste toen Amenemnisu gekroond werd. Ankhefensekhmet wordt daarnaast genoemd als stamvader in een andere, veel kleiner genealogie, die doorloopt naar de tijd van Darius I.

Hieronder staan al Ankhefensekhmets voorouders en bekende familieleden, met geschatte geboortejaren en de namen van de koningen onder wie ze dienden, om te laten zien dat de genealogie bij mijn chronologie past. Dat is inclusief het punt waarop het niet past in de standaardchronologie.

Chronologie

De belangrijkste vraag bij deze genealogie is de gemiddelde duur van een generatie. Bierbrier schat dat op maximaal 25 jaar ³, maar er zijn drie aanwijzingen dat ook een gemiddelde van 20 jaar te hoog is voor deze familie:

1. Ankh-Nubkaure (generatie 4/3) zal vernoemd zijn naar Nubkaure, ofwel Amenemhat II (1528-1490), en werd dus op zijn vroegst geboren in 1528. Te zien aan wat Ankhefensekhmet schrijft over generaties 4/4 tot en met 4/6 kwam het gezochte jaar hoogstens een paar jaar na 1528. Ptahemhab (4/13) was hogepriester van Memphis onder Mentuhotep II (1647-1596), wat betekent dat Mentuhotep op dat moment Memphis in handen had. Mentuhotep regeerde oorspronkelijk alleen in het zuiden van Egypte en breidde tussen de jaren 14 (1634/3) en 41 (1607/6) zijn grenzen uit naar het noorden. ⁴ Ptahemhab was dan op zijn vroegst hogepriester in 1634, maar gerekend vanaf Ankh-Nubkaure rond 1525 werd Ptahemhab met 20 jaar per generatie geboren rond 1725 en was hij minstens 97.
   Dit probleem is kleiner in de standaardchronologie, omdat Mentuhoteps dynastie in verhouding tot dynastie XII 13 jaar eerder gedateerd wordt. Tegelijk is het probleem veel groter, want er wordt vaak gerekend met een hogere gemiddelde generatielengte; Jansen-Winkeln kwam uit op 30 jaar. ⁵ Ptahemhab was dan niet 97, maar minstens 154!
2. Ankh-Nubkaure was hogepriester onder Senusret III (1487-1449) en Hormaakheru (3/5) was hogepriester van Heliopolis onder Apepi (ca.1326-1286). (In de tussenliggende generaties staan nog drie koningen, maar het is niet duidelijk wie hier bedoeld worden, dus deze sla ik over.) Met 20 jaar per generatie werd Hormaakheru op zijn vroegst geboren in 1268, toen Apepi’s dynastie allang afgezet was!
3. De derde aanwijzing is het eind van het Nieuwe Rijk. Neferronpet (2/2) werd vizier en wordt zo genoemd in de jaren 57 (987/6)-60 (984/3) van Ramses II. ⁶ Hij zal uiterlijk geboren zijn rond 1010. Op een piramidion staat hij met zijn vrouw, Mutpipu, zijn zoon de goddelijke vader van Ptah Bakenptah en vier dochters. De zoon Ptahemakhet (2/1), de volgende in Ankhefensekhmets genealogie, ontbreekt. ⁷ Bakenptah had al werk, dus Ptahemakhet zal minstens 10-15 jaar jonger zijn geweest dan zijn broer. Zeg dat Ptahemakhet geboren werd rond 975. Shedsunefertum (1/9) werd met 20 jaar per generatie geboren rond 835, maar een nakomeling in de zesde generatie die in een andere bron voorkomt, Ashakhet, liet een stela maken in jaar 6 van Bakenranef (712). Met dezelfde 20 jaar werd Ashakhet geboren rond 715, slechts 3 jaar voor het jaar waarin hij de stela wijdde.

Kitchen schat dat er tussen Ptahemhab (4/13) en Ankh-Nubkaure (4/3) een generatie of twee te veel in de genealogie zit. ⁸ Er zijn daarentegen twee aanwijzingen dat Ankhefensekhmet nauwkeurig werkte; zie generaties 2/10 en 1/12. Ik ga er daarom vanuit dat een gemiddelde generatie in deze familie minder dan 20 jaar duurde, en kort genoeg was om Ptahemhab als directe voorvader van Ankh-Nubkaure te plaatsen.

Dit gemiddelde kan berekend worden. Neferronpet (2/2) werd zoals geschreven uiterlijk geboren rond 1010, en Ankh-Nubkaure (4/3) op zijn vroegst in 1528. Voor de 31 generaties die vanaf Ankh-Nubkaure opgroeiden tot Neferronpets geboorte is het gemiddelde daarom uiterlijk(!) 16,71 jaar. Zolang het gemiddelde langzaam opschoof, van 16 voor Ankh-Nubkaure tot 17 voor Neferronpet, leefden alle tussenliggende generaties in de tijd van de farao’s in wiens regering Ankhefensekhmet ze plaatst. Dat geldt ook voor Ptahemhab (4/13). Doorrekenend vanaf Ankh-Nubkaure in 1528 werd Ptahemhab namelijk geboren rond 1695,1, en was hij slechts minimaal 61 toen hij hogepriester was.

Dat gemiddelde van 16,71 jaar liep uiteindelijk op. Ashakhet (1/3) zal uiterlijk geboren zijn in 730 en met 13 generaties eerder Ptahemakhet (2/1) rond 975, wordt het gemiddelde uiterlijk 18,85 jaar. Opnieuw leefden alle tussenliggende generaties in de tijd van de farao’s die ze volgens Ankhefensekhmet dienden.

Wat is hier aan de hand?

Egyptenaren trouwden toen ze tieners waren ⁹ en het is mogelijk om met 16 jaar vader te worden. maar over zo veel generaties is het bijzonder vroeg. Het gaat hier daarentegen niet om landbouwers of priesters, maar om de familie die een van de belangrijkste ambten in Egypte in handen had. Om er zeker van te zijn dat een opvolger uit de eigen familie kwam kan er vroeg getrouwd zijn, zodat ook als een opvolger vroeg stierf, er altijd een opvolger was. De familie was bovendien polygaam; Shedsunefertum trouwde al vroeg met minstens twee vrouwen, wat een dubbele kans geeft om met 16 een zoon te hebben.

Hier werkt waarschijnlijk hetzelfde principe als in de koninklijke familie van Juda. David was 30 toen hij koning werd (2 Sam 5:4) en kreeg pas daarna kinderen (1 Kro 3:1-4), maar zijn nakomelingen begonnen veel eerder in hun leven:

• Salomo was volgens Josephus 14 toen hij koning werd. ¹⁰ Hij regeerde 40 jaar (971-931) en werd dus 54, maar zijn opvolger was de 41-jarige Rehabeam (1 Kon 14:21). Als Josephus gelijk heeft was Salomo 13 bij zijn geboorte. In dat geval is het logisch dat Salomo schreef: “Zoals pijlen in de hand van een held, zo zijn de zonen, ontvangen in de jeugd. Welzalig de man die zijn pijlkoker daarmee gevuld heeft; zij worden niet beschaamd, als zij met de vijanden spreken in de poort.” (Ps 127:4-5)
• Jehoram was 32 in 848 (2 Kon 8:17) en zijn zoon Ahazia 22 in 841 (2 Kon 8:26). Ahazia werd dus geboren toen zijn vader 17 was, en was ook nog eens de jongste zoon (2 Kro 21:17, waar hij Joahaz wordt genoemd, en 2 Kro 22:1).
• Ahazia’s zoon Joas was 7 in 835 (2 Kon 11:21) en dus geboren in 842, toen zijn vader 21 was; Ahazia stierf toen Joas slechts 1 was, en hij had meerdere zonen (2 Kro 22:10-11). Joas zal een van de jongsten zijn.
• Achaz was 20 in 734 (2 Kon 16:2) en zijn zoon Hizkia 25 in 715 (2 Kon 18:2). Even rekenen laat zien dat Achaz slechts 14 was toen Hizkia geboren werd.
• Josia was 8 jaar in 641/0 (2 Kon 22:1), en zijn zonen Joahaz 23 (2 Kon 23:31) en Jojakim 25 (2 Kon 23:36) in 609; ze waren geboren in respectievelijk 649/8, 632 en 634. Josia was dus 14-15 bij Jojakims geboorte, maar Jojakim was al de tweede zoon (1 Kro 3:15).
• Josia’s vader Amon was 22 in 643/2 (2 Kro 35:21) en dus 24 toen hij stierf, en 16 bij de geboorte van Josia.

Als Josephus gelijk heeft werd Salomo geboren in 985. Jojachin, zijn nakomeling in de 17e generatie, was 18 in 598 (2 Kon 24:8) en dus geboren in 616. Het verschil met Salomo is 369 jaar, wat een gemiddelde van 21,71 jaar oplevert voor wanneer elke koning de vader werd van zijn troonopvolger. Dat is inclusief Manasse, die 12 was in 698/7 (2 Kro 33:1) en in 665/4 vader werd van Josia’s vader Amon, dus toen hij 45 was. Ook is dit inclusief Hizkia, die in 740 geboren werd en zijn zoon Manasse in 710/09; hij was 30/31. Haal je 45 en 30 af van de 369, en deel je het resultaat van 294 door de overgebleven 15 generaties, dan blijft er voor hen een gemiddelde over van 19,6 jaar.

De gemiddelde leeftijd waarop de oudste zoon werd geboren ligt daarentegen lager, want de opvolger was regelmatig niet de oudste zoon. Zoals gezegd volgde Josia’s tweede zoon de derde op, Ahazia was de jongste zoon, Jehoram en Joas waren jongere zonen en Rehabeam koos uit zijn 28 zonen en 60 dochters Abia, die duidelijk niet de oudste was (2 Kro 11:18-22). Salomo was 13 toen zijn oudste zoon werd geboren, Achaz 14 als Hizkia de oudste was en Josia uiterlijk 13-14. Een gemiddelde van 14-16 bij de geboorte van een oudste zoon is dus redelijk voor deze koningen. Net als de hogepriesters van Memphis hielden zij vast aan hun ambt en het is dus mogelijk dat ook deze belangrijke familie vroeg kinderen kreeg.

De lijst

Wat doen we hiermee?

De vraag stellen is hem beantwoorden. Deze genealogie is bijzonder lang en een gemiddelde werkt daarom niet voor alle periodes. Zoals hierboven bleek liep het gemiddelde langzaam op, van 16 tot 18 in de laatste generaties. Een enkele uitzondering geldt als bekend is of berekend kan worden dat generaties langer duurden. De vaders van Ptahemakhet (2/1) en Pahemnetjer (1/8) waren al wat ouder, en de drie generaties voor Ankh-Nubkaure (4/3) moeten minder jong zijn, anders past zijn overgrootvader niet in de tijd van Amenemhat I. In de laatste generaties raakte de familie het ambt van hogepriester van Memphis kwijt en hou ik een hoger gemiddelde aan, maar nog steeds onder Bierbriers maximum van 25. Dit alles is berekend vanaf een geschat maximum geboortejaar van Neferronpet rond 1010 en 1528 als vroegst mogelijke geboortejaar van Ankh-Nubkaure.

Zoals vaker in de lijsten op dit blog begin ik met het oudste, dus in dit reliëf bij de laatstgenoemde generaties. Ondanks kritiek ² zijn er twee aanwijzingen dat Ankhefensekhmet net zo zorgvuldig was als moderne genealogen bij het opstellen van zijn genealogie; zie generaties 2/10 en 1/12. Ik heb daarom het vertrouwen dat hij de waarheid schreef.

Rij 4
generaties 60-46

15. […], geboren rond 1726
14. […], geboren rond 1710
13. Ptahemhab, geboren rond 1694, hogepriester van Memphis onder Nebhepetre (Mentuhotep II, 1647-1596)

Ptahemhab

Hij was hogepriester in de tijd van Mentuhotep II, wat zal betekenen dat Mentuhotep Memphis toen in handen had. Mentuhotep regeerde oorspronkelijk alleen in het zuiden van Egypte en breidde tussen jaar 14 (1634/3) en 41 (1607/6) zijn grenzen uit naar het noorden. ⁴ Memphis was daarom op zijn vroegst pas in 1634/3 een deel van zijn rijk. Het plaatst Ptahemhabs tijd als hogepriester daarom na 1634, toen hij minstens 60 was.

12. Minemhat, geboren rond 1678
11. Nehemem, geboren rond 1662
10. Ptahhotep, geboren rond 1646
9. Minemheb, geboren rond 1630
8. Nebneferu, geboren rond 1614
7. Sokaremhab, geboren rond 1598
6. Netjerwyhotep, geboren rond 1582, opzichter van de stad en vizier onder Sehotepibre (Amenemhat I, 1590-1561)

Netjerwyhotep

Netjerwyhotep is te dateren door het vermoeden dat de drie generaties na hem geboren zullen zijn toen de (bijna-)gelijknamige koningen regeerden. Ankh-Sehotepibre werd dan geboren in de tijd van Sehotepibre Amenemhat I (1590-1561), Ankh-Khakare in de tijd van Kheperkare Senusret I (1570-1525) en Ankh-Nubkaure in de tijd van Nubkaure Amenemhat II (1528-1490). Uitgaande van 20 jaar per generatie moet Ankh-Nubkaure helemaal aan het begin van Nubkaures regering geboren zijn om Netjerwyhotep volwassen te laten zijn in de tijd van de koning die hij diende.

5. Ankh-Sehotepibre, geboren rond 1564, hogepriester van Memphis onder Kheperkare (Senusret I, 1570-1525)

Ankh-Sehotepibre

Hij zal de hogepriester van Memphis Sehotepibre-Ankh zijn die vermeld wordt op standbeeld Brooklyn 16.580.87, offertafel Brooklyn 37.1498E uit el-Masara en standbeeld Leclant, Or. 56, 318 uit Saqqara. Op stela Fischer, Varia, pl. XVII staan zijn ouders, vader Mentuhotep en moeder Khety, met hun kinderen, hogepriester van Memphis Senusret-ankh, dochter It, zoon Senusret en dochters It, Miyt, Miyt en […]. Geen van Sehotepibre-ankhs familieleden heeft helaas een titel. Het eerste deel van zijn naam, Sehotepibre, wordt in een cartouche geschreven en zal betekenen dat hij geboren werd in de tijd van Sehotepibre, ofwel Amenemhat I.

Zijn vader heet Mentuhotep, in plaats van Netjerwyhotep. Ankhefensekhmet schreef zijn genealogie bijna een millennium later en het is dan niet verwonderlijk dat sommige namen niet helemaal kloppen. In de Turin Canon zijn namen van koningen die eeuwen voor het schrijven leefden soms anders geschreven. Ankhefensekhmet maakte ook zo’n fout in de volgende generatie, Ankh-Khakare, wat door de namen van zijn vader en opa een vergissing zal zijn voor Ankh-Kheperkare, ofwel Senusret I. In de Bijbel veranderden namen soms ook door de millennia. 1 Kronieken, dat in de Perzische periode geschreven werd, noemt een kleinzoon van Sem Mesech (1 Kro 1:17), maar in het een millennium eerder geschreven Genesis heet hij Mas (10:23). Dat neemt niet weg dat telkens dezelfde personen bedoeld worden en Ankhefensekhmet en de schrijver van 1 Kronieken de waarheid schreven.

Een nakomeling van Sehotepibre-ankh is vermoedelijk Sehotepibre-ankh-nedjem, die vermeld wordt op offertafel Berlin ÄM 1189 als hogepriester van Memphis. Standbeeldengroep Louvre A 47 kan volgens de index door de spelling gedateerd worden op de late dynastie XII en beeldt twee mannen uit, Sehotepibre-ankh-nedjem en zijn zoon Nebpu. Ook wordt Nebpu’s zoon Sehotepibre Sjeri genoemd. Alle drie de generaties waren zegeldrager van de bjtj-koning en hogepriester van Memphis, en volgden elkaar ongetwijfeld op.

4. Ankh-Khakare, geboren rond 1546, hogepriester van Memphis onder Nubkaure (Amenemhat II, 1528-1490)
3. Ankh-Nubkaure, geboren rond 1528, hogepriester van Memphis onder Khakare (Senusret III, 1487-1449)
2. Sehotepibseneb, geboren rond 1512
1. Wekhet(?), geboren rond 1496, hogepriester van Memphis onder Khakare

Rij 3
generaties 45-31

15. […], geboren rond 1480
14. […], geboren rond 1464
13. Sermut(?), geboren rond 1448, hogepriester van Memphis onder Iby (mogelijk Bnon, ca.1384-1381)
12. Paser, geboren rond 1432, setem-priester van Ptah onder Aaqen (mogelijk Khyan, ca.1381-1345)

Iby en Aaqen

Deze koningsnamen zijn buiten deze genealogie om onbekend. In ieder geval Aaqen was niet de oorspronkelijke naam, want het betekent “Dappere Ezel”. ¹¹ Zij zijn mogelijk Bnon en Khyan uit XV. De Griekse naam Bnon is anders onbekend in Egypte en Khyan heette in het Grieks Apachnan, wat mogelijk komt van (’Apaq-)Ḫajrān ¹².

11. Ptahemhat, geboren rond 1416
10. Horemhotep, geboren rond 1400
9. Kahap, geboren rond 1384
8. Irmer, geboren rond 1368
7. Harsiese, geboren rond 1352
6. Werhotep, geboren rond 1336, setem-priester van Ptah onder Sharek (mogelijk Sikru-Haddu, ca.1345-1326)

Sharek

De naam Sharek is onbekend. Wel bekend is de naam Apepi, de koning onder wie Werhoteps zoon diende. Sharek is daarom mogelijk zijn voorganger, Sikru-Haddu, die mogelijk ook de goddeloze koning Saker is uit een latere papyrus ¹³.

5. Hormaakheru, geboren rond 1319, hogepriester van Heliopolis onder Apepi (ca.1326-1286)
4. Mont(u), geboren rond 1302, hogepriester van Memphis onder Nebpehtire (Ahmose I, 1290-1265)
3. Tiye, geboren rond 1285
2. Paimired, geboren rond 1268, hogepriester van Memphis onder Djeserkare (Amenhotep I, 1265-1244)
1. Tiye, geboren rond 1251

Rij 2
generaties 30-16

15. […], geboren rond 1234
14. (…), geboren rond 1217, hogepriester van Heliopolis onder Menkheperre (Thutmose III, 1229-1175)
13. Nehememptah, geboren rond 1200
12. Penpanebes, geboren rond 1183, hogepriester van Memphis onder Nebmaatre (Amenhotep III, 1142-1105)
11. Wermer, geboren rond 1166, hogepriester van Memphis onder Nebmaatre
10. Ipu, geboren rond 1149, goddelijke vader van Sekhmet, wab-priester van de koning en goddelijke vader Ay (1073-1068/7)

Ipu

“goddelijke vader” is een titel en Ipu had deze toen hij de godin Sekhmet diende; Ay heeft hier naast koning dezelfde titel. Een logische eerste gedachte is dat Ipu een tijdgenoot was van koning Ay, en dat hij toen Ay in 1073 gekroond werd nog in leven was. Hij was toen ongeveer 76 en dat maakt hem erg oud.

Daarentegen staat de naam Ay hier niet in een cartouche; zie de afbeelding boven aan deze pagina, tweede rij van boven, tiende persoon van rechts. Dat de cartouche ontbreekt kan betekenen dat deze titels van Ipu op een document stonden dat gemaakt werd voordat Ay koning werd. Ankhefensekhmet voegde dan de titel koning toe om duidelijk te maken dat deze goddelijke vader Ay de koning van die naam was, wat deze voorouder belangrijker maakt. Wat daarvoor spreekt is dat de cartouche wel opduikt bij de koningen van bijvoorbeeld personen 11, 12 en 14 in deze rij. Ipu was daarom waarschijnlijk alleen wab-priester van Ay toen de laatste goddelijke vader was.

Ay had als mentor van Akhenaten (1105-1088) de titel “goddelijke vader”. Hij wordt ook de vader van Tutankhamun (1084-1073) genoemd, wat mogelijk dezelfde functie inhoudt. Deze titel vond hij zo belangrijk dat hij hem toen hij koning werd opnam in zijn prenomen. ¹⁴ Ay was dus al goddelijke vader voordat Ipu 44 was, wat prima kan.

9. Sokaremsaf, geboren rond 1132
8. Tiye, geboren rond 1115, hogepriester van Memphis onder Djeserkheper(u)re Setepenre (Horemheb, 1068/7-1054/3)
7. Sokaremsaf, geboren rond 1098, hogepriester van Memphis onder Menmaatre (Seti I, 1052-1043)
6. Netjerwyhotep, geboren rond 1081, hogepriester van Memphis onder Menmaatre
5. Ptahhotep, geboren rond 1064, opzichter van de werken van Usermaatre Setepenre (Ramses II, 1043-977)
4. […]neshnet, geboren rond 1047, hogepriester van Memphis onder Usermaatre Setepenre
3. Ptahemakhet, geboren rond 1030, hogepriester van Memphis onder Usermaatre Setepenre
2. Neferronpet, geboren rond 1013, hogepriester van Memphis onder Usermaatre Setepenre
1. Ptahemakhet, geboren rond 980, hogepriester van Memphis

Neferronpet en Ptahemakhet

Neferronpet was naast hogepriester ook vizier, en wordt zo vermeld in de jaren 57 (987/6)-60 (984/3) van Ramses II. ⁶ Hij zal daarom niet later geboren zijn dan 1005. Veel eerder kan niet door de dateringen van zijn voorouders.

Op een piramidion die in Liverpool bewaard wordt, staat Neferronpet met zijn vrouw Mutpipu, zijn zoon de goddelijke vader van Ptah Bakenptah, en vier dochters, Inuhayet, Taweretkha’ti, Res(et) en Henutmeter. De zoon Ptahemakhet die hij volgens Ankhefensekhmet heeft, ontbreekt. ⁷ Ptahemakhet zal daarom na het maken van dit beeld zijn geboren, toen zijn broer Bakenptah al oud genoeg was om aan het werk te zijn. Ik schat zijn geboorte daarom niet op 996, zoals te verwachten is vanuit de eerdere genealogie, maar op 980.

Rij 1
generaties 15-1

15. Ashakhet, geboren rond 962, hogepriester van Memphis onder Amenemnisu (899-895)
14. Pipi, geboren rond 944, hogepriester van Memphis onder Aakheperre Setepena[mun] (Psusennes I, 900-851)
13. (Har)siese, geboren rond 926, hogepriester van Memphis onder Pasebakha(en)niut (Psusennes I)
12. Pipi, geboren rond 908, profeet onder Pasebakha(en)niut

Pipi

De generaties 1/14 tot en met 1/9 zijn ook bekend van stela Louvre 96, waar ze allemaal hogepriester van Memphis worden genoemd. ¹⁵ Voor de latere generaties op deze stela, zie onder aan deze post.

Het is opvallend dat Psusennes I in de regel over Pipi, generatie 1/14, bij zijn prenomen wordt genoemd en in de twee regels daarna bij zijn nomen. ¹⁵ Dit kan betekenen dat Ankhefensekhmet zijn gegevens van documenten uit de tijd van zijn voorouders kopieerde, en de verschillen liet bestaan. Dat is ook het idee van Kitchen. ¹⁵

Pipi, generatie 1/12, was als “Neterkheperre Meryptah die Piupiu wordt genoemd” hogepriester van Memphis onder Siamun (839-820). ¹⁵ Hij wordt hier maakheru genoemd, gerechtvaardigd. Dit betekent dat iemand overleden is, maar in deze periode niet altijd. ¹⁶ Pipi was in 839 tegen de 70, wat prima kan, ook in deze tijd ¹⁷.

11. Ashakhet, geboren rond 890
10. Ankhefensekhmet, geboren rond 872
9. Shed(su)nefertum, geboren rond 854

Shedsunefertum, niet onder Siamun

Ankhefensekhmet negeert dat Shedsunefertum hogepriester van Memphis was onder Shoshenq I (819/8-797). ¹⁵ In de tijd van Siamun (839-820) wordt een Shedsunefertum genoemd met hoge titels, onder andere gouverneur van Memphis, maar hij was geen hogepriester. Op dezelfde steen wordt een zekere Pahemnetjer genoemd, wat in Ankhefensekhmets genealogie de naam van Shedsunefertums zoon is. Ondanks dat op de steen niet gezegd wordt dat de twee personen van die namen vader en zoon zijn is dat wel waarschijnlijk, door de titels die ze delen. ¹⁸ Jansen-Winkeln daarentegen las tussen de namen en titels van Shedsunefertum en die van Pahemnetjer, de woorden “der Sohn” en schrijft dat “Die Filiation (die Lesung z3 n ist zweifelsfrei)”. Deze Shedsunefertum was dus een naamgenoot van de door Ankhefensekhmet bedoelde man. Gouverneur Shedsunefertum komt ook voor op een deurpost. ¹⁹

De hogepriester Shedsunefertum, zoon van profeet Pahemnetjer, komt voor op stela 4039 uit het Serapeum, van na de tijd van Shoshenq I (819/8-797). ²⁰ Dit zal dezelfde man zijn. Waar hij thuishoort in de serie hogepriesters is onduidelijk.

Shedsunefertums eerste twee huwelijken

Cairo Cat. 741 is een beeldengroep van Shedsunefertum en zijn moeder Tashepenese, die tijdens het maken al overleden was. Na zijn naam en titels en de introductie “he says” staat een tekst die niet alleen genealogisch interessant is, maar ook zijn gevoelens voor zijn overleden moeder laat zien: ²¹

“How beautiful is a mother who embraces her son,
her image who shone forth from her,
(he, a) possessor of charm, sweet of love,
who conducted the burial of the First Chief of the Harim of Ptah, Prophetess of Mut, Tapeshenese:
– her daughter remaining on her seat –
{her daughter}, <the daughter of> the Great Chief [of the Mā],
First Chief of the Harim of Ptah, Prophetess of Mut,
Mehtenweskhet,
sister of the King’s Daughter of the Lord of the Two Lands,
First Chief of the Harim of Ptah, Prophetess of Mut’s Temple,
Tentsepeh, […].”

First Chief of the Harim of Ptah is de titel van de vrouw van de hogepriester van (Ptah in) Memphis, en ook van een hogepriesterlijke dochter die haar taak vervult. Kitchen dacht dat “her daughter” een fout van Shedsunefertum was en heeft “the daughter of” ervoor in de plaats gezet.

Tentsepeh was de naam van Shoshenq I’s moeder en haar schoonmoeder heette Mehtenweskhet. Een identificatie van de laatste met Shedsunefertums Mehtenweskhet is uitgesloten door de titel van de laatste, omdat Shoshenqs oma geen vrouw of dochter van een hogepriester van Memphis was. Kitchen denkt dat Mehtenweskhet en Tentsepeh allebei met Shedsunefertum getrouwd waren. Het Egyptisch hadden maar een paar woorden voor familierelaties en “dochter” kan bijvoorbeeld ook “schoondochter” betekenen. In het Nieuwe Rijk werd het gebruikelijk om een vrouw “zus” te noemen; twee vrouwen die met dezelfde man getrouwd waren zijn dan “zussen”.

Kitchen veranderde Shedsunefertums woorden “her daughter” in “the daughter of”, en zolang dat klopt is zijn interpretatie inderdaad een logische. Als het niet klopt zegt Shedsunefertum twee keer achter elkaar dat Mehtenweskhet de dochter was van Tapeshenese. Hij legt daar dan een nadruk op die ik niet wil negeren. Ik denk daarom dat Mehtenweskhet haar biologische dochter was en de halfzus van Shedsunefertum. Voor de rest ben ik het met Kitchen eens. Mehtenweskhet had de titel van vrouwen en dochters van de hogepriesters van Memphis, maar haar vader was een Great Chief [of the Mā], wat betekent dat ze met Shedsunefertum getrouwd was. Koningsdochter Tentsepeh heeft dezelfde titel als Mehtenweskhet en zal een tweede vrouw van Shedsunefertum zijn, en door deze huwelijken werden zij zussen.

De identiteit van Shedsunefertums schoonvaders is alleen te raden door het beeld te dateren. Shedsunefertum kan door de vele dateringen van zijn voorouders en nakomeling (zie onder aan deze post) niet veel eerder of later geboren zijn dan rond 852. Op het beeld staan drie zonen en een dochter van Shedsunefertum: de sem-priester van Ptah Shoshenq, de goddelijke vader van Pt[ah] Har[si]ese, de goddelijke vader van Ptah en profeet Ashakhet, gerechtvaardigd, en “Musikerin der reinen Gründung des Ptah” Tadenitenbast, gerechtvaardigd. ²³ Zij waren niet alleen al oud genoeg voor werk, twee van hen waren ook al gerechtvaardigd, ofwel overleden. Het beeld kan dan niet vroeger dan rond 810 worden geplaatst.

Koningsdochter Tentsepeh is gezien haar naam een dochter van Shoshenq I, en zal vernoemd zijn naar zijn moeder. Op zijn beurt vernoemde Shedsunefertum een van zijn zonen naar zijn schoonvader. Mehtenweskhet is mogelijk een dochter van Shoshenqs vader, Nimlot A, een Great Chief of the Ma wiens moeder ook zo heette. In dat geval was ze mogelijk iets ouder dan Shedsunefertum.

Shedsunefertums derde huwelijk

Shedsunefertum was nog een derde keer getrouwd. Een stela uit het Serapeum is van Nesptah, zoon van de hogepriester van Memphis Shedsunefertum en Tadenitenbast, de dochter van Djedptahiuefankh; hij noemt ook zijn broer Djedptahiuefankh. De stela is niet gedateerd, maar hoort volgens Mariette bij de groep stela die gemaakt zijn voor de Apis die stierf in jaar 28 van Shoshenq III (739/8), wat problemen oplevert in de standaardchronologie. Daar regeerde Shoshenq III minstens een eeuw na Shoshenq I. ²⁴

Het past in mijn chronologie. Als Nesptah in 739/8 een jaar of 60 was werd hij geboren rond 800. Dat is midden in de regering van Shoshenq I, de koning onder wie zijn vader hogepriester was, en laat genoeg om Nesptah en zijn broer niet op het standbeeld te noemen.

8. Pahemnetjer, geboren rond 800

Pahemnetjer

Op het bovengenoemde beeld Cairo Cat. 741 staat Pahemnetjer niet tussen Shedsunefertums kinderen. Hij hoorde dus niet bij Shedsunefertums oudste kinderen en omdat het mogelijk is dat hij uit zijn vaders derde huwelijk kwam, kan in deze generatie niet gerekend worden met een gemiddelde van 20 jaar. De vroegste mogelijkheid is daarom 810.

Voor de schattingen van zijn geboortejaar en de jaren van zijn nakomelingen, die berekend zijn uit een gemiddelde van een gedateerde verre nakomeling, zie onder, bij de aanvulling op deze lange genealogie.

7. Iuefaaenptah, geboren rond 776
6. Pahemnetjer, geboren rond 752
5. Sisekhmet, geboren rond 728
4. Pahemnetjer, geboren rond 704
3. Pasher(en)sekhmet, geboren rond 680
2. Pahemnetjer, geboren rond 656
1. Ankhefensekhmet, geboren rond 632, goddelijke vader van Ptah en profeet van Sekhmet. Rechts van zijn lange genealogie beeldde hij een koning Shoshenq af, voor wie alle hogepriesters van Memphis verenigd waren. De bewuste Shoshenq was m3‘-ḫrw (gerechtvaardigd). ² Dat kan betekenen dat hij toen al was overleden, maar in de Derde Tussenperiode gaat die regel niet altijd op. ²⁵ Het kan daarom elke Shoshenq zijn, van I (819/8-797) tot en met VII zijn (691/89-minstens 666), en alhoewel het leuk zou zijn om Ankhefensekhmet in de tijd van een Shoshenq te plaatsen hoeft deze naam niets te betekenen voor zijn datering.

Aanvulling

Een nakomeling van deze familie komt voor in een andere, veel kortere genealogie. Deze staat op een stela uit het Serapeum, Louvre IM 4080, en noemt de goddelijke vader, profeet van Ptah, opziener van de geheimen van de grote troon en profeet van Sekhmet de minnares van Shendi, Ankhefensekhmet, de zoon van Psamtik, kleinzoon van Pahemnetjer en achterkleinzoon van Ankhefensekhmet. Zijn drie voorouders hadden alle drie dezelfde titels. De moeder van de laatstgeboren Ankhefensekhmet heette Setjairetbint. ²⁶ De stela is volgens het Louvre te dateren op Darius I jaar 34 (489).

Overgrootvader Ankhefensekhmet en zijn drie nakomelingen hebben dezelfde titels als de schrijver Ankhefensekhmet van de lange genealogie, wiens vader net als de zoon van de overgrootvader Pahemnetjer heette. Het is daarom logisch om de overgrootvader met de gelijknamige schrijver te identificeren. In de standaardchronologie is dat onmogelijk, met een ingekorte Derde Tussenperiode past het. ²⁷

Hoe oud de jongere Ankhefensekhmet in 489 was is onbekend. Logischerwijs was hij ergens tussen de 20-70, ofwel geboren rond 560-510. Als 10 generaties eerder Pahemnetjer (generatie 1/8 in de lange genealogie) dezelfde moeder had als zijn broer Nesptah, die in 739/8 nog wordt vermeld, ligt zijn geboortejaar vermoedelijk omstreeks 800. In deze tak van de familie lag de gemiddelde generatielengte dan tussen de 24-29 jaar. Omdat Bierbrier het maximum voor een Egyptische generatie schat op 25 jaar ga ik voor 24 en was de jongere Ankhefensekhmet ongeveer 70 bij het maken van de stela. Dat kan, want deze tak van de familie was de belangrijkste functies al kwijt sinds Pahemnetjer (generatie 1/8). Ook de voorouders van architect Khnemibre waren gemiddeld genomen allemaal tegen de 25 bij de geboorte van hun zoon; zie hier.

Ik schat de geboorte van Pahemnetjer (generatie 1/8) daarom op 800. Met een gemiddelde generatielengte van 24 jaar werd de jongere Ankhefensekhmet geboren rond 560 en was hij in 489 rond de 70.

Ashakhet

Van Shedsunefertum (generatie 1/9) is nog een afstammelingslijn bekend, die aan het eind van de Derde Tussenperiode eindigt met de priester Ashakhet. Deze genealogie staat op een stela uit het Serapeum die tegenwoordig Louvre 96 wordt genoemd. In de generatietelling van Ankhefensekhmet is dit ²⁸:

8. Shoshenq, geboren rond 836, hogepriester van Memphis
7. Osorkon, geboren rond 818, hogepriester van Memphis. Hij was de laatstse hogepriester van Memphis uit zijn familie en werd waarschijnlijk vervangen in opdracht van Osorkon II (787/6-minstens 758), die zijn oudste zoon, Shoshenq D, aanstelde als hogepriester. Vanaf de geboorte van Osorkons zoon hier reken ik daarom met een langere generatielengte, van maximaal 25 jaar.
6. Takelot, geboren rond 800, sem-priester
5. Osorkon, geboren rond 778
4. Pakher, geboren rond 756
3. Ashakhet, geboren rond 734, wijdde een stela in het Serapeum, die nu in het Louvre staat. Volgens Mariette dateert deze stela uit de tijd van Bakenranef; deze komt dan uit jaar 6 (712). Ashakhet was toen ruim 20.

laatste wijziging: 4 oktober 2022
-11 juli 2023: grondig herschreven, oude theorieën die niet bleken te kloppen verwijderd, hier en daar aangevuld.
13 juli 2023: Shedsunefertum uit Siamuns tijd bleek niet de Shedsunefertum uit de genealogie (generatie 1/9) te zijn. Ook kan Pahemnetjer (generatie 1/8) iets later worden gedateerd doordat zijn broers en zus op het beeld al titels hadden, en dus geen kleine kinderen meer waren.
16 juli 2023: theorie over Mehtenweskhets afstamming gewijzigd naar een logischere vader
26 juli 2023: geschatte geboortejaren aangepast, zodat de genealogie nu wel bij mijn chronologie past
3 augustus 2023: bron gevonden voor de Aanvulling op deze genealogie

1. Public Domain[↩]
2. Ritner (2009), p. 22[↩][↩][↩]
3. Brovarski (2010), p. 73, voetnoot 33[↩]
4. AEC, p. 162[↩][↩]
5. Karl Jansen-Winkeln, The Relevance of Genealogical Information for Egyptian Chronology, in Ägypten und Levante 16 (2006), p. 266-269, 271[↩]
6. Kenneth A. Kitchen, An Egyptian Inscribed Fragment from Late Bronze Hazor, in Israel Exploration Journal, Vol. 51, No. 1 (2003), p. 22[↩][↩]
7. K. A. Kitchen, Ramesside Inscriptions, Translated & Annotated, Translations, Volume III (1996), p. 34. Ik kan dit boek niet inzien, maar deze informatie hieruit wordt genoemd op Wikipedia en door Jaap Titulaer, die uitgebreid zijn bronnen bekijkt.[↩][↩]
8. TIP, § 153[↩]
9. A. R. David (1996), p. 125[↩]
10. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, 8.7.8[↩]
11. Ritner (2009), p. 25, noot 7[↩]
12. AEC, p. 194[↩]
13. Schneider (2018), p. 277[↩]
14. James P. Allen, The Amarna Succession, p. 9 in de pdf[↩]
15. TIP, § 152[↩][↩][↩][↩][↩]
16. Alan R. Schulman, Two Unrecognized Monuments of Shedsunefertum, in Journal of Near Eastern Studies, vol. 39 no. 4 (okt. 1980), p. 309, met voetnoot 13[↩]
17. Schulman, op. cit., p. 308[↩]
18. Schulman, op. cit., p. 304-306[↩]
19. Karl Jansen-Winkeln, Zu zwei Personen der frühen Dritten Zwischenzeit, in Studien zur Altägyptischen Kultur, B.d 35 (2006) p. 135[↩]
20. Jacques Vandier, A propos d’un groupe du Sérapéum de Memphis conservé au Musée du Louvre, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 35 (Dec., 1949), p. 137-138[↩]
21. TIP, § 90[↩]
22. Public Domain[↩]
23. Karl Jansen-Winkeln, Zu zwei Personen der frühen Dritten Zwischenzeit, in Studien zur Altägyptischen Kultur, B.d 35 (2006[↩]
24. Vandier, op. cit., p. 135-138[↩]
25. Schulman, op. cit., p. 309[↩]
26. Joanna Labudek, Late Period stelae from Saqqara, A socio-cultural and religious investigation, A thesis submutted to The University of Birmingham for the degree of Master of Philosophy (2010), p 307[↩]
27. Peter van der Veen, hier en hier[↩]
28. TIP, § 154-155. De naam van Ashakhets vader Pakher en de datering van de stela staan daar niet en komen uit Jim Reilly, Volume 3 – The Genealogy of Ashakhet Part 1. From Amarna to Troy, p. 10. Alhoewel ik het niet eens ben met Reilly’s chronologie ben ik het wel eens met zijn bronnen, wat maar weer laat zien hoe verschillend mensen kunnen denken.[↩]