Ramses VI en de vijand

Een deel van de stenen sarcofaag van Ramses VI ¹

Inleiding

In de tijd van Rames VI (896-888) was er een vijand actief in Egypte. Als je drie teksten samenvoegt blijkt dat deze Thebe aanviel, de hoofdstad van Ramses, waarop de inwoners de stad verlieten, om later terug te keren. Ramses versloeg deze vijand uiteindelijk.

In mijn chronologie is deze vijand Amenemnisu (899-895) van dynastie XXI. Dat is geen gok, er zijn twee aanwijzingen voor: Amenemnisu noemde zich Heqawaset, ofwel heerser (heqa) van Thebe (Waset), en op een fragment van een papyrus wordt III akhet in jaar 4 gevolgd door IV akhet in jaar 1. Dit past naadloos bij mijn dateringen van Ramses VI en Amenemnisu.

De vijand bij Thebe

Deir el-Medina was een dorp aan de westelijke oever van de Nijl, in de buurt van Thebe. Hier woonden de arbeiders die werkten aan de koninklijke tombes. Uit dit dorp zijn heel gedetailleerde verslagen bewaard gebleven. Het gaat over hun werk, afwezigheid van het werk, lonen en leefomstandigheden, en hun namen. Generaties lang kan worden gezegd wie in welk huis woonde. Eén van de papyri uit dit dorp, Turin Cat. 2044 komt uit jaar 1 van Ramses VI en meldt dat het onrustig was: ²

1st Peret, 11 (12 augustus 895): Off work, [because of the] enemy, on this day.

Year 1, 1st Peret 12 (13 augustus 895): off work, [because of] the enemy. The 3 sets of […] were sent(?) …] [….] went to the river-bank, [to receive the] ointment and the copper which […] the porter Penpamer sent (word) [… (?)there cam]e to them, on this day, the Medjay-policeman Amenkha. (De Medjay waren Cusjieten, die door de Egyptenaren werden ingehuurd als soldaten.)

Year 1, 1st Peret 13 (14 augustus 895): off work, because of the enemy. There came the two Chiefs of Medjay-police, saying: “The people who are hostile have come; they have reached Per-Nebyet.” Mennufermhab gave birth overnight. “They destroyed all that was there, and burnt its people” – so they say.

And the High Priest of Amun told us: “Bring the Medjay-police of Per-Nebyet, with those in the South, and those of the Tomb, and you shall cause them to remain here, to guard the Tomb.” […] 160: the mode(?) of overcoming an attack(?): (length, of), 5 cubits; width, of 6 cubits; and height of 2 cubits, making 30 baskets. The 2 men on (day)-rota, making 360 baskets. The [… end lost …].

Year 1, 1st Peret 10 [+x] (15/20 augustus 895): [there came] the Chief-of-Medjay-police, Montumose; he spoke to the captains of the Tomb (on) this day, [saying]: “Do not go up (to the King’s Valley) until you see what’s happening. I will go along and look (out) for you. I’ll hear what is reported, and I it is who will come to tell you, “Go up”!”

Year 1, 1st Peret 27 (28 augustus 895): the workforce was off work, because of the enemy on this day.

De vijand in Thebe

Volgens een lofzang op Ramses VI ³ moest hij zijn hoofdstad, Thebe, voor een tijd verlaten door (een) tegenstander(s). Deze(n) werden uiteindelijk verslagen: “Those(?) who stole from us o[ur] roasts (‘grills’) [have become as] widows, and he who had the best geese taken away (is) at the mercy (“hand”) of harlots”. In de regels gaat het over een terugkeer naar de stad van Amun, Thebe, en het herstel van de offeringen aan alle goden die daar vereerd werden:

We had abandoned the land of our fathers and mother(s), we [had had to flee away??, out to the] desert.
See, Amun has turned (again) to Egypt, (and now) the poor are (rich) notables,
Amun has given us counsel [for o]ur children before our (very) eyes, his courts are made into great waves, with all choicest (things) of the [whole] land.
The wildfowl there are (well)-fed, and its/his harvest brought in(?); – he shall have the best taken to the City of Amun, Mut and Khons (Thebe).
He [brings in(?)] the oblations (for) the altar of Pre, and the wered-bird for Ptah, and the land settles (back) to its customary ways (‘state’).
We have returned to our Village, to your places of audience/judgement; and to an abundance of sweet-smelling (things), which are made into all (kinds) of confections for your pure offerings,
O King of S. & N. Egypt, Nebmare Meriamun, (L.P.)H., who catches [fish in (their) season],
Ramesses VI, Amenhirkhopshef II, god, Ruler of Heliopolis, ( (L.P.)H., –  he has captured (also) the fowl.

Ramses verslaat zijn tegenstander

In een andere lofzang staat over Ramses: “There is no in heritance for him who attacks you, (even) for life, (he) being cast down under your sandals.” Een paar regels daarvoor staat over hem: “who vanquishes the foreign countries”. ⁴

Als dit niet zomaar opschepperij was, werd Ramses aangevallen door iemand die hij uiteindelijk weer versloeg. In ieder geval past het bij de woorden uit de lofzang. Dit kan de vijand zijn uit jaar 1, die de inwoners van Deir el-Medina bedreigde en Per-Nebyet bereikte (waar dat ook mag liggen).

Amenemnisu

In mijn chronologie was dynastie XXI een tijdgenoot van Ramses’ dynastie. Dat komt door drie genealogieën, die beginnen in de Derde Tussenperiode en eindigen met de tijd van Ramses II van dynastie XIX, maar dynastie XX volledig negeren; zie de inleiding op deze post.

895, toen de vijand in de buurt van Deir el-Medina was, was het sterfjaar van Amenemnisu (899-895). Zijn prenomen was Neferkare Heqawaset. Neferkare was een prenomen die veel meer koningen van Egypte hadden; het betekent mooi/goed (nefer) is de ziel (ka) van Ra (re). Heqawaset, zijn bijnaam, betekent heerser (heqa) van Thebe (Waset). Dat is nogal opvallend voor een tijdgenoot van dynastie XX. Als je kijkt naar hoe andere koningen deze bijnaam gebruikten wordt duidelijk dat Amenemnisu over Thebe zal hebben geregeerd. Osorkon III (727-699/8) en zijn zoon Takelot III (704-691/89) noemden zich Netjerheqawaset, waarbij netjer god betekent, toen ze in Karnak, waar de tempels van Thebe stonden, de hoogte van de Nijlvloed registreerden. Amenmesse (967-962/1) noemde zich Heqawaset en had Thebe uit handen geroofd van Seti II (968-962). Pami (715-709/1) en zijn co-heerser Shoshenq V (713-677/1) waren koningen van Tanis, maar noemden zich Heqawaset, waar hun voorgangers regeerden.

Er is nog een overeenkomst tussen Amenemnisu en Ramses’ vijand. Ramses schreef dat er geeen erfenis was voor zijn tegenstander; Amenemnisu werd niet opgevolgd, want de overgebleven macht van zijn dynastie ging naar zijn co-heerser, Psusennes I (900-851).

Jaar 4 en jaar 1

Op de achterkant van papyrusfragment CP29/035 = Cat.2105/360 verso staan twee dateringen, die samen interessant zijn. III [akhet] in jaar 4 wordt twee regels later gevolgd door IV akhet in jaar 1. In deze maanden kwam er dus een andere farao aan de macht. De papyrus komt waarschijnlijk uit het midden van dynastie XX. In XX past de papyrus alleen bij Ramses X, wiens laatste vermelding op II akhet 2 (of IV akhet 24) in jaar 3 was. ⁵

Ramses X is alleen niet heel waarschijnlijk. In het Necropolisdagboek uit Deir el-Medina worden vele dateringen uit zijn jaar 3, tot en met II akhet 2, gevolgd door losse vermeldingen uit jaar 1 van Ramses XI en, pas daarna, een losse vermelding van IV akhet in Ramses X’s jaar 3. ⁶ Ramses X’s jaren 1-3 worden samen in 5 verschillende bronnen genoemd, vooral uit Deir el-Medina. ⁷ Ramses X werd tussen I peret 25-27 gekroond ⁸ en III akhet uit jaar 4 is dan bijna een jaar na zijn laatste vermelding. Dat levert een aardig lange stilte op.

Als jaar 4 van Amenemnisu was en jaar 1 van Ramses werd dit papyrusfragment geschreven in 896/5; III akhet is dan 3 juni/2 juli 895 en IV akhet 3 juli/1 augustus 895. Dit is precies één maand voor I peret in Ramses’ jaar 1, toen de vijand de inwoners van Deir el-Medina van het werk hield. Het betekent dat Ramses in III of IV akhet de macht over Thebe weer in handen kreeg, en slechts korte tijd later Amenemnisu versloeg.

Conclusie

Amenemnisu of regeerde over Thebe, of claimde over Thebe te hebben geregeerd, in de tijd dat Thebe werd verlaten door haar inwoners, de onderdanen van Ramses VI, en de arbeiders uit Deir el-Medina hun werk stillegden door een vijand. In een ingekorte chronologie waarbij XX en XXI tegelijk regeerden, kan Amenemnisu daarom worden geïdentificeerd met deze vijand. Het papyrusfragment met jaar 4 en jaar 1 past bij die datering, beter dan bij de wisseling van de macht tussen Ramses X en XI, wat de enige mogelijkheid is in de standaardchronologie.

Deze oorlog kan een reden zijn waarom Ramses VI’s voorganger, Ramses V (900-896), pas begraven werd op II akhet 1 in jaar 2 van Ramses VI, ofwel 4 mei 894.

laatste wijzging:
2 maart 2023: toegevoegd de opmerking over Ramses V’s begrafenis
23 maart 2024: toegevoegd het papyrusfragment over jaar 4 en jaar 1

1. CC BY-SA 4.0 [↩]
2. Papyrus Turin, Catalogue 2044, in Kitchen (2012), p. 270-271 [↩]
3. Papyrus Turin, Pleyte-Rossi, plate 88:1-10; Condon III, in Kitchen (2012), p. 265-266 [↩]
4. Papyrus Turin, Pleyte-Rossi, pl. 20 Col I:1-I:1; Codon V, in Kitchen (2012), p. 266 [↩]
5. Robert J. Demarée, Two Papyrus Fragments with Historically Relevant Data, in Rivista del Museo Egizio 7 (2023), p. 64-68 [↩]
6. Thomas Schneider, Ramses X.: Person und Geschichte, in Das Grab Ramses’ X. (2000), p. 89-104 [↩]
7. Schneider, op. cit., p. 87-88 [↩]
8. Schneider, op. cit., p. 81 [↩]