Ramses IV. Op zijn schouders staan zijn nomen en prenomen. 1
Inleiding
Een van de gevolgen van het inkorten van Egyptes chronologie, is dat dynastieën XX en XXI tegelijk regeerden. Beide worden normaal gesproken achter elkaar gezet, maar het samenvoegen van hun tijden is niet onmogelijk. Vanuit de nagelaten monumenten van XX is het zelfs mogelijk om duidelijk te krijgen waarom beide dynastieën naast elkaar konden bestaan.
Het draait hier om Ramses IV (906-900) van dynastie XX. Hij begon kort na zijn troonsbestijging, in 906, te vechten tegen een rebel in Egypte. Dit was een oorlog die eindigde met vrede en het feit dat Ramses erkende dat de ander er nog was, en recht had om te ademen. Veel wordt hier niet over geschreven. Ik heb het alleen gevonden in een boek met bronnen uit zijn tijd.
In deze post identificeer ik Ramses’ rebel met Smendes (906-900) van dynastie XXI, die toevallig dezelfde jaartallen heeft.
De eerste teksten
Priester en profeet Usimarenakht richtte in jaar 1 van Ramses IV (906/5) een stela op, om te herdenken dat hij in opdracht van Ramses een expeditie had geleid naar de “inaccessible mountains” in de regio van Koptos, in de buurt van Thebe. Daarin schrijft hij tussen zijn vele titels: “one who repels the rebel”. 2 De tweede vermelding van deze rebellie komt van de Large Stela van onderkoning van Cusj Hori, uit het fort Buhen in Cusj: “terror of him (Ramses IV) being foremost […] against rebels of the land”. 3 In de Hymn in honour of Ramesses IV staat hoe het gevecht afliep: “Those who were at strife in this land, they have now become peacable.” 4
Op een in het hiëratisch geschreven stela uit Amarah West in Cusj staat een gedeeltelijk bewaard gebleven oorlogsverslag. Het is niet duidelijk of deze oorlog tegen de rebel werd gevoerd, of tegen iemand anders, maar de vermelding van de Negen Bogen (een naam voor de vijanden van Egypte) die teruggedrongen worden doet denken dat het om een inval van buitenlanders gaat, en dan heeft dit waarschijnlijk niks te maken met de rebel. Voor de volledigheid volgt hier de tekst: “Then [His Majesty(?)] caused […]. His Majesty sent/proceeded with them, in Year 3, 3rd month of Shomu (shemu), Day 28 (27 februari 904). Was proclaimed(?) […] enemies, the fallen ones who came with a command[(er(?)]. They made/did […] his army, on the right wing/flank. The wing/flank(?) of the enemy of(?) […] he/his […] the Nine Bows being totally repulsed, their plumes for [… rest of text, lost …].” 5
Ramses IV over de rebel
Op Ramses’ Great Stela to Osiris and the Gods 6 staan meer details: “the lands are at peace, without strife.” Tegen Osiris zegt hij: “… in Nile-land, O one that deals rightly with a wicked enemy … Since I arose as King upon the throne of Horus (de troon van Egypte), I have brought (back) Right to this land wich had been without it, for I know that you suffer when it is lacking throughout Nile-land.”
Hij zegt een paar belangrijke dingen over zijn tegenstander, en alhoewel hij hem niet bij naam noemt, is dit voor Egypte al heel wat: “I have not attacked a man on his father’s seat, for I know that this is an abomination to you.” Helemaal aan het eind staat: “I have curbed the rebellious, sorting them out of my path. Let their (very) breath be gripped in my gasp! (May) I permit their nostrils to inhale as I wish, as you have done. … Appoint my great office (het koningschap) to my heirs, – see, rebels are the bane of Your Majesties!”
Ramses’ “verschrikkelijke vijand” was niet van koninklijke afkomst, en werd door hem beteugeld en uit zijn pad gesorteerd. Hij stond al voor Ramses’ kroning op, want Ramses begon tegen hem te vechten omdat, toen hij koning werd, er geen recht was in het land. (Het is verleidelijk om deze opstand aan te laten sluiten op de Harem conspiracy, waarbij geprobeerd werd om Ramses III te vermoorden en diens zoon, bekend als Pentawer, op de troon te krijgen. Zie Wikipedia voor een samenvatting.) In “(May) I permit their nostrils to inhale as I wish” is “may” toegevoegd door de vertaler, Kenneth Kitchen. Als je dat woord weglaat krijg je een heel andere betekenis: na de gevechten tussen Ramses en de rebel erkende Ramses hem als koning in Egypte.
Smendes
Als Smendes inderdaad tegelijk met dynastie XX heerste, zijn er twee opmerkelijke teksten bewaard gebleven. Hieruit blijkt dat hij op een gegeven moment macht had in het zuiden.
Volgens een inscriptie uit de groeve van Dibabieh, bij Gebelen ten zuiden van Thebe, was Smendes in Memphis toen hij hoorde dat de tempel van Luxor overstroomd was. Hij zond daarop een grote hoeveelheid arbeiders om steen te halen en de kanaalmuur te repareren. In Thebe wordt hij vermeld in een graffiti, die bij een scène van Seti I in de tempel van Montu is gepropt. 7
Deze vermeldingen zijn extra bijzonder als je bedenkt dat de naam van zijn opvolger, Psusennes I (900-851), alleen gevonden is in het noorden 8, en dat Psusennes 43 jaar langer regeerde dan Smendes.
Conclusie
Ramses begon in 906 te strijden tegen iemand die al eerder koning was geworden, maar kennelijk nooit was verslagen. Het lijkt erop dat zowel Ramses als zijn rebel geen grote overwinning kon claimen, want er kwam vrede en Ramses erkende dat de ander recht had om te ademen. Dat is heel wat voor de tegenstander van een farao.
In de standaardchronologie is dit een curiositeit. In mijn op de Bijbel gebaseerde chronologie zat XXI tegelijk met XX op de troon, en kan deze rebel Smendes (906-900) zijn. Hij was de eerste koning van XXI, niet per se van koninklijke afkomst, regeerde vanaf het jaar dat Ramses III stierf en had op een gegeven moment in zijn regering macht in Thebe, maar zijn opvolger niet. Als de vrede die Ramses IV en zijn rebel sloten van kracht bleef onder hun opvolgers, kan dat verklaren waarom van Ramses IV’s opvolgers alleen Ramses VI (896-888), Ramses IX (879-861) en Ramses XI (876-839/8) onrust in het land noemen. De door Ramses IV gesloten vrede met een tegenstander die niet gevangen werd genomen, is dan de reden dat dynastie XXI naast XX kon bestaan.
laatste wijziging: 11 december 2022
30 mei 2024: iets herschreven, opmerking over de Harem conspiracy toegevoegd
13 juni 2024: toegevoegd Smendes’ vermeldingen in het zuiden en dat Psusennes I daar niet vermeld wordt
- Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg), CC BY-SA 4.0[↩]
- Stela Goyon No. 89, in Kitchen (2012), p. 1. Kitchen heeft hier “rebel(s)”, en dus het meervoud toegevoegd.[↩]
- No. 1748 BM, 66668, in Kitchen (2012), p. 73-74[↩]
- Ostracon Turin N. 57001 Recto, in Kitchen (2012), p. 66[↩]
- Kitchen (2012), p. 63[↩]
- Cairo JdE 48831, in Kitchen (2012), p. 21-28[↩]
- James en Morkot (2010), p. 244[↩]
- AEC, p. 218[↩]