Dynastie VI in het Boek van de Oprechte

Napels, rond 1575. ¹ Hier zou in de 16e eeuw n.Chr. de huidige versie van het Boek van de Oprechte zijn geschreven.

Inleiding

In de Bijbel wordt het Boek van de Oprechte twee keer genoemd (Joz 10:13, 2 Sam 1:13). Dit boek zou bewaard zijn gebleven als het Boek van Jasher, maar dit verschilt op sommige punten duidelijk van de Bijbel. Verrassend is dat het Boek van Jasher een overzicht geeft van een Egyptische dynastie die te herkennen is als dynastie VI.

Jasher betekent oprechte; ik noem het hier Jasher omdat het zo bekend is geworden, en om het verschil met het echte Boek van de Oprechte te behouden.

De dynastie

De huidige versie van Jasher is lang na de exodus geschreven, mogelijk pas in de 16e eeuw n.Chr. Het zou daarentegen een kopie zijn van een boek dat bij de Romeinse verwoesting van Jeruzalem in 70 n.Chr. was gered en naar Spanje gebracht; zie Wikipedia. Een paar delen van Jasher zijn redenen om aan te nemen dat daar iets van waar is. Het levert een goede, weliswaar met hier en daar verschoven gegevens, versie van de geschiedenis van dynastie VI op.

Deze informatie moet uit een bijzonder oude bron zijn gekomen. Het enige wat in de 16e eeuw n.Chr. en minstens het millennium daarvoor namelijk nog van dynastie VI bekend was, is de korte koningslijst van Manetho. Jasher heeft daarntegen details die pas herontdekt werden met de ontcijfering van de hiërogliefen in de 19e eeuw n.Chr., drie eeuwen na het schrijven van dit boek. Een voorbeeld hiervan is de oorlog die aan de slavernij vooraf ging (Jasher 65:1-8, zie Ex 1:10). Veel details uit Jashers beschrijving passen bij Egyptische teksten over deze oorlog die tijdens of slechts kort daarna werden geschreven; zie hier.

Voor de tijd dat de Israëlieten in Egypte woonden noemt Jasher verschillende koningen, waarvan meerdere bij naam. Dit zijn:

• Magron. Hij is de zoon van de (anonieme) farao die aan de macht was toen Jakob stierf, wat mogelijk is door de ingekorte chronologie. In plaats van de 430 jaar die de Israëlieten in Egypte verbleven gaat Jasher namelijk uit van 210 jaar. Zijn anonieme vader had Jozef bevolen om als een vader te zijn voor Magron, en dat Magron onder Jozefs zorg zou staan. Hij was 41 toen hij begon te regeren en regeerde 40 jaar. Het eerste wat hij deed was de wetten en de overheidszaken in Jozefs handen leggen, zoals zijn vader hem had bevolen, waarna Jozef koning werd over Egypte. (Jasher 58:1-6)
• Jozef regeerde 40 jaar over Egypte, wat kennelijk heel Magrons tijd was, ook al was een aantal mensen het daar niet mee eens. Hij veroverde het land van de Filistijnen tot aan de grenzen van Kanaän en regeerde van Egypte tot aan de grote rivier Perath (Eufraat). (Jasher 58:7-11)
• Een anonieme farao volgde zijn vader op (Jasher 59:28) in het 72e jaar sinds de Israëlieten naar Egypte waren gekomen (Jasher 60:1). Hij gaf in datzelfde jaar opdracht aan de Egyptenaren om een groot paleis voor hem te maken, en liet de zonen van Jakob daarbij helpen. (Jasher 61:1-2) Hij stierf in het 102e jaar sinds de Israëlieten naar Egypte waren gegaan (Jasher 63:4), maar hier klopt de interne chronologie van Jasher niet: in Jasher 66:2 was het 13e regeringsjaar van zijn opvolger gelijk aan het 125e jaar sinds de Israëlieten naar Egypte waren gegaan, wat wel past bij de rest. Als het 102e jaar het 112e was past het ook. Hij regeerde dan 40 jaar.
• Melol was 20 toen hij zijn vader opvolgde en regeerde 94 jaar. (Jasher 63:4, 9) De Israëlieten noemden hem Meror, omdat hij de Israëlieten tot slavernij bracht (Jasher 65:37) na de hierboven genoemde oorlog binnen Egypte.
  10 jaar voor zijn dood viel Melol met zijn paard. Hij raakte zo ernstig gewond dat hij de rest van zijn leven ziek bleef. Nadat hij het advies kreeg om een opvolger aan te wijzen koos hij er een uit zijn kinderen met de koningin, Aparanith. Ze hadden drie zonen, Othri, Adikam en Morion, en twee dochters, Bathia die Mozes adopteerde, en Acuzi. Omdat Othri een idioot was en absoluut niet tactisch werd Adikam uitgekozen. Hij was sluw en verstandig en kende alle wijsheid van Egypte, maar ook was hij lelijk, dik en heel klein; slechts ruim een halve meter! (Jasher 76:44-56)
  Melols ziekte werd steeds erger “and his flesh stank like the flesh of a carcass cast upon the field in summer time, during the heat of the sun.” Hij stelde daarom Adikam aan als koning en stierf na 3 jaar, “in shame, disgrace, and disgust”. (Jasher 76:57-62)
• Adikam was 20 jaar oud toen hij koning werd en regeerde 4 jaar (Jasher 77:1). Hij is de onbuigzame farao van de exodus.
  De Egyptenaren noemden hem Ahuz, wat kort betekent in het Egyptisch. (Jasher 77:5) Dit zal het Egyptische woord ḫwa zijn, “kort”; ḫwaw betekent “korte mensen”. ²

Magron en Jozef

Magron lijkt op Merykhet, de Nebty-naam van Pepi I. Hij volgde zijn vader, Teti, ³ op en regeerde 44 jaar (1698-1654), maar in zijn eerste 5 jaar (1698-1693) had hij waarschijnlijk een co-heerser of een regent met koninklijke macht, Userkare. De overgebleven 39 jaar kunnen bewust afgerond zijn naar 40. Het getal 40 heeft in de Bijbel een bijzondere plaats; de Israëlieten zwierven 40 jaar door de woestijn, Saul, David en Salomo regeerden allen 40 jaar, en na Salomo’s dood heersten er 40 koningen voordat Samaria en Jeruzalem verwoest werden.

Pepi was waarschijnlijk nog jong toen hij koning werd, ⁴ geen 41. Het kan daarentegen Userkares leeftijd zijn. De andere gegevens over Magron passen wel bij Pepi. Het eerste wat Magron deed was de koninklijke macht in handen geven van Jozef. Jozef hoort duidelijk niet in dynastie VI thuis en hij kan zijn samengevoegd met Userkare. Niet iedereen was het eens met Jozefs aanstelling; Userkare wordt genegeerd door de niet-koninklijke Egyptenaren ⁵. De paar hoge ambtenaren die hem waarschijnlijk noemden in hun tombes deden grote moeite om daar weer vanaf te komen. ⁶ De grenzen van Magrons rijk reikten tot aan de Eufraat; Pepi I stuurde Weni eropuit om de Sinaïwoestijn te veroveren, tot aan de grenzen van Kanaän; Weni schrijft ook over een veldtocht naar het Karmelgebergte in noordelijk Kanaän ⁷.

De anonieme farao

Jozef werd opgevolgd door een anonieme farao, de zoon van Magron. Deze anonieme man zette de Israëlieten aan het werk en regeerde 40 jaar. Opvallend aan Jasher is dat pas de volgende koning Melol (Meror) de slavernij begon, terwijl uit de Bijbel te concluderen is dat de Israëlieten eerder niet onderdrukt werden (Ex 1:9).

Na Pepi I’s dood kwam Pepi II aan de macht (1654-1560). Zijn laatste zekere datering komt uit Hatnub en is I shemu 20 uit het jaar van de 31e veetelling ⁸, ofwel 18 juni 1618. Uit zijn volledige regering zijn slechts 11-14 teksten gedateerd ⁹. Omdat Melol (Meror) 94 jaar regeerde en de Bijbel duidelijk is dat de Israëlieten slechts één keer gedwongen werden om te werken, is het mogelijk dat deze 40 jaar alleen het eerste deel van zijn regering zijn. Ze eindigden dan in 1614, kort na Pepi II’s laatste gedateerde vermelding.

1614 is een heel interessant jaartal. Ergens tussen 1634-1606, veroverde Mentuhotep II uit het zuiden het gebied van dynastieën IX-X; zie hier. Mentuhotep werd volgens de genealogie van Ankhefensekhmet ook erkend in Memphis, de hoofdstad van dynastie VI; zie hier. Uit meerdere teksten blijkt dat in Mentuhoteps tijd en kort daarna twee Egyptische koninkrijken tegelijk bestonden; zie hier. Als de 40 jaar inderdaad het eerste deel van Pepi II’s regering is, is 1614 mogelijk het jaar waarop hij zijn grootste macht verloor.

Melol (Meror) en zijn gezin

De anonieme farao werd opgevolgd door Melol (Meror), die van de Israëlieten slaven maakte. Hij was 20 jaar toen hij koning werd en regeerde 94 jaar.

Volgens Manetho regeerde Pepi II 94 jaar, maar daar eindigen deze overeenkomsten. Hij was niet 20, maar 6 toen hij gekroond werd en Melol en Meror passen zelfs met wat fantasie bij geen van zijn namen. Maar als Melol inderdaad geïdentificeerd kan worden met zijn anonieme voorganger is het mogelijk dat een en ander verward is geraakt. Pepi I had aan het eind van zijn leven een co-heerser, zijn zoon Merenre I (1661-1654), die na Pepi’s dood slechts kort alleenheerser was voor hij vervangen werd door zijn halfbroer en stiefzoon, Pepi II; zie hier. Melol kan Meryre zijn, één van Pepi’s namen, en Meror Merenre, zolang de -n- is verdwenen. Met de combinatie Melol-Meror wordt dan de periode van hun co-heerschappij bedoeld.

Merenres ouders trouwden in jaar 21 van zijn vader of later. ¹⁰ Dat is 1673/2 als dit gerekend is vanaf Pepi’s alleenheerschappij, maar 1678/7 als zijn kroning het begin van de telling was. Merenre was dus maximaal 16 toen hij co-heerser werd. Wel kan hij 20 zijn geweest toen zijn vader stierf en hij een korte tijd alleenheerser was. Hoe dan ook werd hij oud genoeg om een dochter te krijgen, Ankhesenpepi III, die later met zijn halfbroer Pepi II trouwde ¹¹.

De in Jasher genoemde gezinsleden van Melol (Meror) passen daarentegen alleen bij Pepi II. Aparanith, zijn vrouw en moeder van zijn opvolger, is een samenvoeging van de namen van Pepi II’s koninginnnen, Iput (Apa-) en Neith (-nith). Beiden werden begraven naast zijn piramide. Neith was de moeder van zijn opvolger.  ¹² Van Pepi II’s zonen is weinig bekend. Othri kan het laatste deel zijn van (Nebkauh)or-Idu, mogelijk een zoon van Pepi II die voor zijn vader overleed  ¹², Adikam was Melol (Meror)s opvvolger en Morion lijkt net als Meror op Merenre. Dit kan een verwijzing zijn naar Merenre II, Pepi II’s opvolger. Als Othri niet Nebkauhor-Idu was is hij mogelijk een derde verwijzing naar Merenre II. Dat valt helaas niet te controleren, want van Merenre II zijn slechts twee namen bewaard gebleven.

Bathia is volgens rabbijnen de adoptiemoeder van Mozes. Haar naam komt ook voor in de Bijbel; Bitja was de dochter van een farao (1 Kro 4:18). ¹³ Haar nakomelingen woonden tussen de stam Juda. Namen van Pepi II’s dochters zijn helemaal onbekend, dus hier valt niks aan te controleren. Acuzi tenslotte, de naam van haar zus, kan een inkorting zijn van Ankhesenpepi (A-khes-i), waarbij net als bij Meror de -n- is weggelaten. Deze naam kwam vaak voor in de familie; Pepi II’s moeder, haar zus (de moeder van Merenre I) en twee van zijn vrouwen heetten zo. ¹² Een dochter met dezelfde naam is niet verrassend.

Adikam

Als opvolger van een koning die 94 jaar regeerde lijkt de naam Adikam alleen in de verte op Ankhkhau, wat zowel de Nebty- als Horus-naam was van Merenre I. Net als Pepi I wordt Merenre dan bij zijn Nebty-naam genoemd. Maar er is meer verward, want Adikam was 20 jaar bij zijn kroning en dat past niet. Merenre II, de opvolger van Pepi II, was veel ouder dat.Zijn moeder Neith was een zus of halfzus van zijn vader ¹² en zelfs als ze pas geboren werd in het sterfjaar van haar vader, was Merenre II minimaal 50.

Het is dan ook logischer om Adikam te identificeren met de farao van de exodus, ofwel Yakbim, een naam die veel meer op Adikam lijkt.

Conclusie

De in Jasher gebruikte namen Magron, Melol, Meror, Aparanith, Morion en Acuzi bij de konings- en koninginnennamen uit dynastie VI. Dat dat niet mogelijk is voor Othri en Bathia komt omdat er te weinig bekend is van de kinderen van Pepi II. De namen zijn net zo vervormd als Manetho’s Phius en Phiops voor Pepi (I en II), Menthusuphis en Menthesuphis voor Nemtiemsaf (Merenre I en II) en Othoes voor Teti. Jashers namen zijn zelfs beter te herkennen dan die van Manetho voor dynasie XVIII. Chebron bijvoorbeeld is (Aa)kheper(kare Thutmose I), Misaphris is (Thut)mos(e N)efer(khau) en Rathothis is (Nebkheperu)re Tut(ankhamun).

Zolang Jozefs 40 jaar van hem waren en Adikam de farao van de exodus, en beide dus niet bij deze tijd horen, passen de regeringslengtes en leeftijden bij die van dynastie VI. Ook wat in Jasher staat over de tijd van Magron en die van zijn anonieme opvolger is terug te vinden in de tijd van dynastie VI.

Eén overeenkomst tussen Jashers farao’s en de Egyptische bronnen kan toeval zijn. Dat is niet moeilijk, want er waren honderden farao’s en als je een zoektocht naar de juiste periode negeert komt er altijd wel één ergens voor in aanmerking. Maar ondanks dat de gegevens hier en daar verschoven zijn past op de vermelding van Jozef na uiteindelijk alles wat in Jasher staat bij wat bekend is van dynastie VI. De regeringslengtes worden zelfs op de juiste volgorde weergegeven, in een versie die uit geen andere bron bekend is. Deze gegevens zijn buiten de originele Egyptische bronnen nergens terug te vinden en het is dan ook meer dan waarschijnlijk dat ze uit een bron komen die hoogstens een paar eeuwen na het einde van dynastie VI is opgeschreven. De enige mogelijkheid dat die gegevens bewaard zijn is dat de Joden ze door alle millennia heen bewaard hebben, tot de versie die in het Boek van Jasher staat. Het huidige Boek van Jasher is daarom mogelijk een herschreven versie van het oorspronkelijk Boek van de Oprechte.

Ik neem de bovenstaande gegevens dan ook mee in mijn chronologie.

laatste wijziging: 2 november 2022
9 september 2023: herschreven, Magrons opvolger met Pepi II geïdentificeerd, de afkorting Ahuz toegevoegd
13 januari 2024: Adikam is niet te identificeren met Pepi II’s opvolger.

1. By Hendrick van Cleve III – Universitätsbibliothek Salzburg, G 132 III, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22869896[↩]
2. Paul Dickson, Dictionary of Middle Egyptian (2006), p. 256[↩]
3. Royal Families, p. 70[↩]
4. Naguib Kanawati, Conspiracies in the Egyptian Palace, Unis to Pepy I (2003), p. 157, 158[↩]
5. AEC, p. 146[↩]
6. Naguib Kanawati, Conspiracies in the Egyptian Palace, Unis to Pepy I (2003), p. 170[↩]
7. ANET, p. 227-228[↩]
8. AEC, p. 153[↩]
9. AEC, p. 152-153[↩]
10. Hans Goedicke, An Approximate Date for the Harem Investigation under Pepy I, in Journal of the American Oriental Society. American Oriental Society, Vol. 74, No. 2 (1954), p. 88–89[↩]
11. Royal Families, p. 74[↩]
12. Royal Families, p. 73[↩][↩][↩][↩]
13. David Flusser en Shua Amorai-Stark, The Goddess Thermuthis, Moses and Artapanus, in Jewish Studies Quarterly, Vol. 1, No. 3 (1993/94), p. 217-218[↩]