Dynastie V

Userkaf, de stichter van de dynastie ¹

Inleiding

Dynastie V waren de laatste directe opvolgers van Menes (Narmer), de eerste koning die Egypte verenigde. Haar macht ging ten onder toen Unas de hoofdmacht van Egypte verloor aan Teti (1718-1698). Unas bleef nog op een troon, maar in de archeologie is van die periode nauwelijks tot niets gevonden.

Unas’ voorgangers heersten in totaal nog geen eeuw, maar onder hun heerschappij ging het goed met Egypte. Er werd veel gebouwd, onder andere vele graven en piramides waar de ruïnes nog van bestaan. Er werd gehandeld met Byblos en naar kostbare stenen gemijnd in de Sinaïwoestijn. Het lijkt vrede te zijn; de enige aan mij bekende oorlogen, of tenminste veldslagen, waren in de Sinaïwoestijn. De eerste koning kwam later voor in legendes als deel van een drieling.

Dit is de tijd waarin het goed ging met de Israëlieten in Egypte (Gen 47:27, Ex 1:7).

Ondanks de voorspoed in deze periode was de troon minder stabiel. Veel koningen stierven al voordat ze er een decennium op hadden zitten. Een van de beste manieren om de stabiliteit die er ondanks de snelle troonswisselingen was, te laten zien, is de inscriptie van Ptahshepses, een priester in Niuserres zonnetempel. Hij werd samen opgevoed met de kinderen van Menkaure (1798-1780), was in de tijd van Shepseskaf (1780-1778) een jongeling en onder Niuserre (1750-1736) een oude man. ² Menkaure en Shepseskaf waren twee van de laatste koningen van IV, Niuserre was al de op drie na laatste van V.

Chronologie

Bijbels gezien is dynastie V alleen belangrijk voor haar chronologie. V was de directe opvolger van III en IV; de farao van Jozef was Djoser van III. Vanaf V kan een link worden gelegd naar dynastie VI, waar de koning van de slavernij (Ex 1:8-11a) bij hoorde. De chronologie, die bekend is uit de Turin Canon en Manetho, laat zien dat dynastieën IV en V uitstekend passen in de tijd tussen de farao van Jozef en de koning van de slavernij. De enige grote voorwaarde is dat de Israëlieten 430 jaar in Egypte woonden.

Net als in de andere dynastieën van het Oude Rijk zijn van V een aantal genummerde veetellingen bekend. Deze nummers passen in deze tijd uitstekend in de theorie dat de veetellingen alleen om het jaar werden gehouden; het beste voorbeeld is Sahure. Alleen de laatste twee koningen van V, Djedkare en Unas, gingen anders met de tellingen om.

Sothisdatum

De oudst bekende datering van de opkomst van de ster Sirius, IV shemu 1, staat op een kruik. Een koningsnaam of regeringsjaar wordt niet genoemd, maar de kruik is van een type uit het latere deel van dynastie V of het begin van VI. In mijn chronologie is deze datum te herleiden tot 19 september 1708, de dag van nieuwe maan en laat in dynastie V; zie hier

Userkaf

Horus Irimaat
1778-1771

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 26. Userkaf
• Saqqara-lijst: 34. Userkaf
• Turin Canon: […]ka[…], 7 jaar
• Manetho: Usercheres, 28 jaar

Manetho zal twee keer decennium hebben toegevoegd, een truc die hij vaker uithaalde. Het verschil tussen *8 en 7 is een afrondingsverschil van een onbekend aantal dagen, weken of maanden dat Userkaf na het voltooien van jaar 7 regeerde. Het volledige jaar na jaar 7 werd dan meegerekend bij het eerste van zijn opvolger.

Van hem is het jaar van de 3e veetelling bekend, en het jaar na de 1e veetelling ³; beide komen van de Palermo Stone en de bijbehorende fragmenten ⁴. Het jaar van de 5e veetelling en het jaar daarna, die gevonden zijn in het puin bij Userkafs zonnetempel, zijn waarschijnlijk van een opvolger. ⁵

Voor hem als deel van de drieling uit de Papyrus Westcar, zie hier.

Sahure

Horus Nebkhau
1771-juli 1758

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 27. Sahure
• Karnak-lijst: 3. Sahure
• Saqqara-lijst: 33. Sahure
• Turin Canon: […], 12 jaar
• Manetho: Sephres, 13 jaar

Het verschil tussen de 12 en 13 jaar zal net als bij Userkaf een afronding zijn. Sahures veetellingen kwamen namelijk net als de andere aan het begin van deze dynastie om het jaar en de Palermo Stone plaatst zijn dood in het jaar na de 6e veetelling, ofwel in jaar 13 ⁶.

Voor mijn interpretatie van de veetellingen uit zijn tijd, zie hier.

Over het precieze aantal maanden en dagen dat Sahure volgens de Palermo Stone in jaar 13 (6 november 1759-5 november 1758) regeerde zijn de egyptologen het niet eens. Wilkinson leest 9 maand en 6 dagen ⁶, zodat Sahure stierf op 9 juli 1758, Strudwick 9 maand en 23 dagen ⁷, ofwel 26 juli 1758. Beide betekenen dat er een kort interregnum was tot Neferirkare de laatste 2 maand en 7 dagen van het jaar regeerde; over die lezing zijn ze het wel eens ⁸.

Sahure had vier zonen, Netjeryrenre, Khakare, Nebankhre en Horemsaf, maar werd toch opgevolgd door Neferirkare. Zijn zonnetempel lijkt nogal snel na zijn dood weer te zijn afgebroken. ⁹

Neferirkare

Horus Userkhau
Neferirkare Kakai
31 augustus 1758-1750

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 28. Kakai
• Saqqara-lijst: 32. Neferirkare
• Turin Canon: […]
• Manetho: Nephercheres, 20 jaar

Volgens de Palermo Stone regeerde hij 2 maand en 7 dagen in het laatste jaar van zijn voorganger (1709/8) ⁸, dus vanaf II shemu 29. Omdat Sahure in dat jaar stierf werd het volledige jaar, tenminste op de manier van tellen in de Turin Canon, bij Neferirkare gerekend.

Van hem is het jaar van de 5e veetelling bekend. ¹⁰ In de tweejaarlijkse telling van zijn voorganger is dit jaar 9. Veel meer zal hij niet geregeerd hebben, want de definitieve bekleding van zijn piramide was waarschijnlijk nooit afgemaakt ¹¹. Verner schat zijn regering op 10 of 11 jaar ¹² en maximaal 11 jaar ¹³. De Turin Canon is voor zijn regel helaas helemaal vergaan, maar van Manetho’s opgave is nog wel iets te maken. Als eerste kan er dankzij het jaar van de 5e veetelling en Verners schattingen een decennium van de 20 jaar afgehaald worden. Daarnaast telde Manetho in deze dynastie de extra maanden na de afronding van het laatste volledige jaar mee alsof het ook een volledig jaar was; zie Userkaf, Sahure en Menkauhor (uitgezonderd de “losse eindjes” Shepseskare en Niuserre). Neferirkare regeerde dan 9 jaar. Het is alleen in onze jaartelling dat het lijkt alsof hij maar 8 jaar regeerde; hij stierf ergens tussen 4 november 1750-3 november 1459.

Weshptah

De belangrijkste man aan Neferirkares hof van Wesptah: vizier, opperrechter en hoofdarchitect. Een beschadigde maar aardig leesbare inscriptie van Weshptahs oudste zoon, Mernuterseteni, ¹⁴ laat iets zien van Neferirkare als mens. Op een keer kwam Neferirkare met zijn kinderen en hovelingen iets bekijken wat Weshptah had gemaakt, en Neferirkare prees hem ervoor.

“His majesty saw him, however, that [he] heard not. … When the royal children and companions, who were of the court, heard, great fear was in their hearts. … ˹He was conveyed to˺ the court, and his majesty, had the royal children, companions, ritual priests, and chief physicians come … His majesty [had] brought for him a case of writings (volgens vertaler Breasted een medische papyrus) … They said before his majesty that he was lost … [˹The heart of his majesty˺ was] exceedingly [˹sad˺] beyond everything; his majesty said that he would do everything according to his heart’s desire, and returned to the privy chamber.” Het was Neferirkare die Weshptah begroef, in een doodskist van ebbenhout; “Never ˹was it done to one like him before˺”.

Shepseskare

Horus Sekhemkhau
Shepseskare Netjeruser
1750-1743

In de koningslijsten:

• Saqqara-lijst: 31. Shepseskare
• Turin Canon: […], 7 jaar
• Manetho: Sisires, 7 jaar

Hij komt niet voor in de Abydos-lijst, die de rest van de dynastie wel heeft.Volgens Miroslav Verner was Shepseskare niet de voorganger, maar de opvolger van Neferefre, en daar heeft hij goede argumenten voor. Zegelingen met Shepseskares Horus-naam zijn gevonden in Neferefres dodentempel in Abusir, en werden waarschijnlijk gebruikt om de deur te verzegelen. De piramides van Sahure en Neferirkare en de onafgemaakte piramide van Neferefre in Abydos staan op één lijn van noordoost naar zuidwest, in de richting van Heliopolis, net als de drie grote piramides van Gizeh. Neferefre, de oudste zoon van Neferirkare, zal zijn piramide direct na die van zijn vader hebben gebouwd. Shepseskare wordt hier dus overgeslagen. Dat wordt hij verder ook. Niemand vernoemde zich naar hem en er zijn geen landgoederen naar hem genoemd. Er is maar één monument bekend dat mogelijk van hem was, een piramideplatforum in Abusir waar nauwelijks aan begonnen is. Het ligt halverwege tussen Sahures piramide en Userkafs zonnetempel. ¹⁵

Ondanks Verners goede argumenten staat Shepseskare in de drie lijsten waarin hij wel wordt genoemd (in de Turin Canon is hij alleen te herkennen aan zijn regeringsduur), juist tussen Neferirkare en Neferefre. Een overeenkomst tussen drie zo verschillende bronnen moet iets betekenen. Als na Neferkares dood de macht verdeeld raakte tussen Shepseskare en Neferefre, een situatie die in de vorige dynastie drie keer voorkwam, en Shepseskare na Neferefres dood meteen verdreven werd door diens opvolger, kan hij zijn 7 jaar in een ander deel van Egypte hebben doorgebracht.

Oorlog

De oudst bekende vermelding van een oorlog van Egyptenaren tegen andere Egyptenaren, komt van steenblok 43 uit de piramide van Amenemhat I (1590-1561). Hij hergebruikte veel bouwmateriaal uit eerdere periodes en ook steenblok 43 is ouder. Het komt mogelijk uit het begin van dynastie V en is dan omstreeks 1760-1750 te dateren. Erop staat een deel van een scène met boogschutters met een hoekige neus. Zo’n hoek is normaal gesproken bedoeld voor buitenlanders, maar deze boogschutters waren Egyptenaren. ¹⁶

Omstreeks 1760-1750 is de tijd van Shepseskare, die verder overgeslagen wordt, ook door de gewone Egyptenaren, en die ondanks zijn 7-jarige regering niet de kans kreeg om zijn piramide af te maken. Het is mogelijk dat hij aangevallen werd.

Neferefre

Neferefre Isi
Horus Neferkhau
1750-2 februari/3 november 1749

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 29. Neferefre
• Saqqara-lijst: 30. Neferkhare
• Turin Canon: […], 1 jaar
• Manetho: Cheres, 20 jaar

Manetho’s naam Cheres zal zijn afgeleid van Neferkhare, de verschrijving uit de Saqqara-lijst.

Van Neferefre is een jaar van de veetelling gevonden. In plaats van een jaarnummer staat er tpy. ¹⁰ Dit betekent de eerste veetelling en is gevonden op Neferefres onafgemaakte piramide; Miroslav Verner concludeert daaruit dat de bouw uiterlijk in jaar 2-3 werd gestaakt. Zijn mummie was die van een man van 20-22 jaar oud. ¹⁷ De schatting van jaar 2-3 werd gedaan op basis van het idee dat er geen veetellingen kwamen in het eerste jaar ¹⁸, maar dat spreekt de South Saqqara Stone voor Merenre I tegen ¹⁹. 1-2 jaar is als maximum dus ook mogelijk.

De opgaves van de Turin Canon en Manetho zijn te verenigen als Neferefre minder dan een jaar regeerde. De Canon rondde het dan af op een volledig jaar, zodat Neferefre net als de andere koningen van het Oude Rijk tenminste een jaartal had, en Manetho voegde net als bij Userkaf twee decennia toe. Zijn enige veetelling was dan in deze maanden. Deze telling is gedateerd op IV akhet 4+x ¹⁰ en het Egyptische jaar begon in deze periode op 4 november, hij regeerde dus in ieder geval op 2+x februari 1749, en was voor 4 november in dat jaar gestorven.

Wagi-datums

In Neferefres dodentempel in Abusir zijn in 1982 een aantal papyri ontdekt. Op twee daarvan staat de datum van het Wagi-feest, dat in ieder geval in Illahun gevierd werd op de 18e dag vanaf nieuwe maan (zie hier, zoek op Wagi). De datums zijn helaas niet bepalend voor de chronologie, want ze hoeven alleen op zijn vroegst uit Neferefres regering te komen. Wat ook niet helpt is dat de datums niet precies bewaard zijn gebleven. Document “III” heeft het over Wagi en meldt dat op I akhet 23, 25, 26 of 29 linnen werd verspreid onder de priesters; wat dat te maken heeft met Wagi is onduidelijk. Document “IV” heeft Wagi op dag 28 in de 3e maand van een seizoen, waarvan de naam verloren is gegaan. ²⁰ Het seizoen was in ieder geval niet shemu. ²¹ De laatst mogelijke datering van dit Wagi-feest is onder Pepi II (1654-1560). ²²

Als het linnen tijdens Wagi verspreid werd onder de priesters, waren de bijbehorende nieuwe manen, uitgaande van de plaatsing van Wagi in de kalender van Illahun, die van I akhet 6, 8, 9 of 12, en III [akhet of peret] 11. De dichtstbijzijnde mogelijkheden zijn I akhet 8 = 10 november 1748 en III peret 11 = 4 mei 1717, een dag voor nieuwe maan, wat past als de maan een dag eerder al onzichtbaar was. Maar er zijn meer mogelijkheden in de tijd tot Pepi II.

Er is één probleem met de kalender van Illahun: deze is uniek voor Illahun, en mogelijk zelfs uniek voor de tempel waarin deze gebruikt werd. ²³ In de rest van Egypte kan Wagi dus op een andere datum zijn gevierd. Toeval of niet, in de korte periode dat Neferefre regeerde was het nieuwe maan op I akhet 29, 2 december 1750, en III akhet 28, 30 januari 1749. Als dat klopt werd hij gekroond tussen 4 november en 2 december 1750.

Niuserre

Niuserre Ini
Horus Setibtawy
1749-1736

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 30. Niuserre
• Karnak-lijst: 4. Ini
• Turin Canon: […], 11-14, 21-24 of 31-34 jaar
• Manetho: Rathures, 44 jaar

De jaren van de veetellingen 1, 2, 5(?) en 7 zijn bekend, net als het jaar na de 2e veetelling. ²⁴ Met een tweejaarlijkse telling, wat in ieder geval gebruikelijk was aan het begin van deze dynastie, geeft Niuserre dat minimaal 14 jaar. Gebaseerd op wat hij allemaal bouwde denken Rolf Krauss en David Alan Warburton aan minimaal 15 jaar, mogelijk ongeveer 20. ¹³ Door hoe de opgave uit de Turin Canon te lezen is denk ik dat hij 14 jaar regeerde.

Zijn jaar 1 begon ergens in het Egyptische jaar dat begon op 4 november 1750; doordat zijn voorganger in dat jaar nog minstens op 2 februari regeerde moet hij daarna gekroond zijn. Het is alleen in onze jaartelling dat het lijkt of hij slechts 13 jaar regeerde. Hij stief namelijk in het Egyptische jaar 31 oktober 1736-30 oktober 1735.

Een van zijn standbeelden werd hergebruikt door Senusret I (1570-1525). ²⁵

De Saqqara-lijst negeert hem en de Abydos-lijst negeert Shepseskare weer. Ondanks dat geven beide lijsten een redelijk complete koningslijst voor het Oude Rijk. Omdat Shepseskares regering op te vatten is als een zijlijn van de dynastie, waarvoor zie hem, denk ik dat dat ook geldt voor Niuserre. Hij had duidelijk de hoofdmacht in handen, want hij organiseerde de veetellingen. Hij is dan een tijdgenoot van Menkauhor (1750-1742), van wie geen veetellingen bekend zijn en op wiens regering er zelfs helemaal niks is gedateerd ²⁴, en van Djedkare (1742-1714).

Zo’n reconstructie kan iets verklaren uit Djedkares tijd. Djedkare bouwde zijn grafcomplex in South Saqqara, in plaats van bij zijn voorgangers in Abusir, maar een aantal van zijn familieleden verhuisden hun graven niet met hem mee; zij bleven in Abusir. Het gaat om Idu en Khenit, Neserkauhor, Khekeretnebty en Tisethor, Hedjetnebu, Mernefu en een onbekende. Dat is tegen het verwachte patroon in. ²⁶ Dat kan verklaard worden als deze familieleden overleden toen Niuserre nog regeerde.

Voor twee chronologische feitjes die verklaard kunnen worden als Niuserre 14 jaar regeerde in een zijlijn, zie onder, bij Djedkare.

Wagi-datum

Niet alleen van Neferefre, ook van Niuserre is een datum van het Wagi-feest bekend. In zijn zonnetempel in Abu Gurob, 1 kilometer ten noorden van Abusir, staat een grote lijst met feesten; I akhet 19 wordt daar vermeld als de datum van Wagi. ²⁸ Er waren twee Wagi-feesten. Het eerste was altijd op I akhet 18, de datum van het andere was afhankelijk van de maan en werd in II of III shemu gevierd. ²⁹ Aan de andere kant was Niuserres Wagi-feest op I akhet 19. Dat scheelt een dag met het vaste feest, dus bestaat de mogelijkheid dat deze datum toch afhankelijk was van de maan, en het om een specifiek jaar in zijn regering gaat.

In Illahun, in de tijd van dynastie XII, werd Wagi gevierd op de 18e dag vanaf nieuwe maan; zie boven bij Neferefre. Als de kalender van Illahun ook voor het Oude Rijk gold was het nieuwe maan op I akhet 2. Als Niuserre slechts 14 jaar regeerde moet deze datum tussen 1749-1735 passen. Dat is minder spannend dan het lijkt. Doordat de Egyptische kalender wel 365 dagen, maar geen schrikkeldagen kende, was I akhet 2 steeds na ongeveer 25 jaar opnieuw de dag van nieuwe maan. De datum is dus alleen een indicatie of Niuserre ongeveer goed op de tijdlijn zit.

Tussen 1749-1735 was het nieuwe maan op I akhet 3 = 4 november 1742. Als de maan een dag eerder al gemist werd, door bijvoorbeeld wolken, kan I akhet 2 gezien zijn als de dag van nieuwe maan.

De zonnetempel was dan binnen Niuserres eerste 8 jaar in gebruik. Dat kan. In een zonnetempel werd een koning al tijdens zijn leven aanbenden als de zoon van Ra, de zonnegod, als zonnekoning en zonnegod. Zo’n tempel werd al snel na de troonsbestijging gebouwd; alleen van Sahure is bekend dat hij eerst de zonnetempel van zijn voorganger, Userkaf, gebruikte. Daar wordt een profeet(?) van Sahure vermeld. Volgens de Palermo Stone begon hij in jaar 4 of 5 met de bouw van een eigen zonnetempel. ³⁰

Aan de andere kant was de kalender van Illahun mogelijk alleen bedoeld voor Illahun en werd Wagi alleen daar gevierd op de 18e dag vanaf nieuwe maan; opnieuw, zie Neferefre. In dat geval wordt het zoeken naar de bijbehorende nieuwe maan onmogelijk.

Menkauhor

Menkauhor Kaiu (Ikauhor)
Horus Menkhau
1749-1742

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 31. Menkauhor
• Saqqara-lijst: 29. Menkahor
• Turin Canon: Menkauhor, 8 jaar
• Manetho: Mencheres, 9 jaar

Er zijn geen jaren van veetellingen gevonden. ²⁴ Dat kan verklaard worden als Niuserre tegelijk met hem regeerde, en de hoofdmacht van Egypte in handen had; zie bij Niuserre.

Zijn jaar 1 begon dan ergens in het Egyptische jaar dat begon op 4 november 1750; doordat Niuserres voorganger in dat jaar nog minstens op 2 februari regeerde moet ook Menkauhor daarna gekroond zijn. Het is alleen in onze jaartelling dat het lijkt of hij slechts 7 jaar, in plaats van 8, regeerde. Hij stierf namelijk in het Egyptische jaar 2 november 1742-1 november 1741.

Djedkare

Djedkare Isesi
Horus Djedkhau
1742-1714

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 32. Djedkare
• Karnak-lijst: 5. Isesi
• Saqqara-lijst: 28. Maatkare
• Turin Canon: Djedu, 28 jaar
• Manetho: Tancheres, 44 jaar

Zijn naam moet in de loop der eeuwen flink verbasterd zijn om van Djed- tot Maatkare en Tan- te komen.

Voor het verschil tussen de 28 jaar uit de Turin Canon en de 44 van Manetho, en de datering van zijn Heb Sed-festival, zie hier.

Niuserre

Zolang Djedkare begon te regeren toen Niuserre nog leefde (1750-1736), waarvoor zie Niuserre, is er iets opvallends aan hun veetellingen. Van Niuserre is het 7e veetellingsjaar bekend, op een kruik die gevonden is in Neferefres dodentempel ²⁴, wat in de tweejaarlijkse telling van in ieder geval het begin van de dynastie betekent dat hij nog in 1736 een veetelling organiseerde. Djedkare had toen 6 jaar geregeerd.

Djedkares 1e veetelling wordt ook vermeld in Neferefres dodentempel, dit keer op een papyrus, ³¹ wat betekent dat deze telling niet in Niuserres tijd past. Het is daarom interessant dat zijn hoogst bekende veetellingsjaar 21 (of 22) is ³². 22 is precies 6 jaar minder dan Djedkare regeerde. Hij kan daarom in jaar 7 begonnen zijn met de 1e veetelling, en de andere hebben genummerd naar het aantal jaren dat vanaf toen was verstreken.

Een rnpt sm3 t3wy (het Jaar van de Vereniging van de Twee Landen, ofwel het jaar waarin iemand de troon besteeg) zou van Unas zijn, maar wordt in de standaardchronologie, waar Niuserre tussen Neferefre en Menkauhor regeerde, aan Djedkare toegeschreven. Dit jaar wordt vermeld in de tombe van Wepemneferet in Gizeh. Hier wordt ook de ambachtsman Neferefre-ankh vermeld, die vernoemd zal zijn naar koning Neferefre (1750). ³³ In 1742, aan het begin van Djedkares regering, was Neferefre-ankh hoogstens 7-8, en kan het jaar toch aan Unas worden toegeschreven (1714). Neferefre-ankh was toen maximaal 36.

Van Djedkare is vervolgens helemaal niks gedateerd op zijn eerste 6 jaar. Dat is een situatie die vergelijkbaar is met die van zijn voorganger, Menkauhor. Die stilte kan worden uitgelegd als Niuserre in die tijd de oppermacht over Egypte had.

Nieuwemaansdatums

Twee datums van nieuwe maan kunnen in mijn chronologie aan Djedkares tijd worden toegeschreven.

In de dodentempel van Neferirkare wordt op papyrus pBM 10735 de datum II shemu 18 vermeld als de dag van een staatsritueel, een dag na nieuwe maan. De achterkant van deze papyrus noemt rnpt zp 21, of misschien 22, de lezing is onduidelijk. ³⁴ Door het hoge jaartal kan het bijna niet anders dan dat dit een jaartal van Djedkare is. ³⁵

In de theorie hierboven, waarin Niuserre een tijdgenoot was van Menkauhor en het begin van Djedkares regering, past deze datum alleen aan het eind van Djedkares regering. Hij stierf in 1714; II shemu 18 was nieuwe maan op 9 augustus 1715. Dat is een dag later dan volgens de papyrus. Dit verschil kan verklaard worden als de maan en dag eerder al onzichtbaar (nieuw) was. In het volgende jaar, 1715/4, kan hij de 22e veetelling hebben uit laten voeren, zoals in de theorie over zijn co-heerschappij met Niuserre.

Een waarschijnlijke nieuwemaansdatum is II shemu 7 in rnpt zp 14. Het komt van een papyrus uit Abusir en het is helaas “uncertain and controversial” of het hier inderdaad gaat om een datum van nieuwe maan. ³⁶ In Djedkares regering was het nieuwe maan op II shemu 7, 1 augustus 1728. Het betekent dat rnpt zp 14 een regeringsjaar is (1729/8), in plaats van een veetellingsjaar. Djedkare had dan twee tellingen naast elkaar. Dat is mogelijk; Pepi I (1699-1655) had dat. Djedkare begon daar mogelijk mee door zijn co-heerschappij.

Unas

Horus Wadjtawy
1714-1684

In de koningslijsten:

• Abydos-lijst: 33. Unas
• Saqqara-lijst: 27. Unas
• Turin Canon: Unas, 30 jaar
• Manetho Onnus, 33 jaar

Voor het verschil tussen de 30 en 33 jaar, zie hier.

Van hem zijn de jaren 3, 6 en 8 van de veetellingen gevonden, en het jaar na de 4e telling. ³⁷ Als de telling om het jaar kwam regeerde hij minstens 15 jaar, met een telling zoals die van Djedkare minstens 8 jaar. Dat is een groot verschil met de opgegeven 30 en 33 jaar. Meestal wordt dan ook gedacht dat hij veel korter regeerde. ³⁸ Voor mijn theorie waarin de 30 jaar toch mogelijk is, omdat Unas de hoofdmacht van Egypte verloor aan Teti, zie hier.

laatste wijziging:
29 januari 2023: fout in de sothisdatum hersteld

1. By https://clevelandart.org/art/1979.2, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=77263939[↩]
2. Ancient Records, deel I, § 254-262, aangevuld met Peter F. Dorman, The Biographical Inscription of Ptahshepses from Saqqara: A Newly Identified Fragment, in The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 88 (2002), p. 95-110[↩]
3. AEC, p. 136-137[↩]
4. Strudwick (2005), p. 69-70[↩]
5. Strudwick (2005), p. 158[↩]
6. Wilkinson (2000), p. 171[↩][↩]
7. Strudwick (2005), p. 72[↩]
8. Wilkinson (2000), p. 172, en Strudwick (2005), p. 72[↩][↩]
9. Verner (2000b), p. 591-592[↩]
10. AEC, p. 138[↩][↩][↩]
11. Bareš (2000), p. 10[↩]
12. Verner (2000b), p. 595[↩]
13. AEC, p. 484[↩][↩]
14. Ancient Records, deel I, § 242-249[↩]
15. Verner (2000b) [↩]
16. Goedicke (1971), p. 74-77[↩]
17. Verner (2000b), p. 589[↩]
18. Eugen Strouhal en Luboš Vyhnánek, The identification of the remains of King Neferefra found in his pyramid at Abusir, in Archiv orientální, Supplementa IX, Abusir and Saqqara in the year 2000 (2000), p. 559[↩]
19. Michel Baud en Vassili Dobrev, De nouvelles annales de l’Ancien Empire égyptien. Une “Pierre de Palerme” pour la VIe dynastie, in Bulletin de l’Institut français d’archéologie orientale 95 (1995), p. 23-63. Ik kan nauwelijks Frans lezen en heb de Engelse samenvatting en gedeeltelijke vertaling gebruikt van Francesco Rafaelle, Sixth Dynasty Annals: The South Saqqara Stone (2001).[↩]
20. Leo Depuydt, Sothic Chronology and the Old Kingdom, in Journal of the American Research Center in Egypt, vol. 37 (2000), p. 172-175[↩]
21. Rita Gautschy, Michael E. Habicht, Francesco M. Galassi, Daniela Rutica, Frank J. Rühli en Rainer Hannig, A New Astronomically Based Chronological Model for the Egyptian Old Kingdom, in Journal of Egyptian History 10 (2017), p. 76[↩]
22. Rita Gautschy, Michael E. Habicht, Francesco M. Galassi, Daniela Rutica, Frank J. Rühli en Rainer Hannig, A New Astronomically Based Chronological Model for the Egyptian Old Kingdom, in Journal of Egyptian History 10 (2017), p. 75[↩]
23. William A. Ward, Review van Die chronologische Fixierung des ägyptischen Mittleren Reiches nach dem Tempelarchiv von Illahun, By Ulrich Luft, Journal of the American Oriental Society 114.4 (1994), p. 664[↩]
24. AEC, p. 139[↩][↩][↩][↩]
25. Morales (2006), p. 320-321[↩]
26. Morales (2006), p. 330-331[↩]
27. By Khruner, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=44120825[↩]
28. Strudwick (2005), p. 87[↩]
29. Ulrich Luft, The Date of the W3gj-feast, Considerations for the Chronology of the Egyptian Old and Middle Kingdom, p. 19[↩]
30. Massimiliano Nuzzolo, The Sun Temples of the Vth Dynasty: A Reassessment, in Studien zur Altägyptischen Kultur, Bd. 36 (2007), p. 228-231[↩]
31. AEC, p. 140[↩]
32. AEC, p. 141[↩]
33. AEC, p. 140, met voetnoot 132[↩]
34. AEC, p. 429-430[↩]
35. Rita Gautschy, Michael E. Habicht, Francesco M. Galassi, Daniela Rutica, Frank J. Rühli en Rainer Hannig, A New Astronomically Based Chronological Model for the Egyptian Old Kingdom, in Journal of Egyptian History 10 (2017), p. 76-77[↩]
36. Patrick O’Mara, Can the Gizeh Pyramids be Dated Astronomically? Logical Foundations for an Old Kingdom Astronomical Chronology (1995), in Discussions in Egyptology 33 (1995), p. 76[↩]
37. AEC, p. 143[↩]
38. AEC, p. 429, 483[↩]