Dynastie VII en Nitocris

Het cilinderzegel van Menkare, de eerste heerser van VIII ¹. Dit is mogelijk koningin Nitocris.

Inleiding

Dynastie VII is alleen bekend van Manetho. Om eerlijk te zijn lijkt het meer op een geintje tussen de serieuzere delen door dan op iets geloofwaardigs.

In de samenvatting van Africanus: “The Seventh Dynasty​ consisted of seventy kings of Memphis, who reigned for 70 days.”

In de samenvatting van Eusebius: “The Seventh Dynasty consisted of five kings of Memphis, who reigned (Armeense vertaling: held sway) for 75 days.”

In de lijsten van Abydos, Saqqara en de Abydos-lijst van Ramses II komt na dynastie VI een groep koningen die vaak nergens anders voorkomen. De Turin Canon maakt het niet duidelijker, want na dynastie VI volgt een lacuna tot het eind van VIII. De beschrijving van VII in Manetho is zo kort en onwaarschijnlijk dat de meeste egyptologen de groep koningen uit de lijsten volledig toewijzen aan VIII, VII samenvoegen met VIII of VII zelfs overslaan. ²

Het enige wat over VII gezegd kan worden is speculatie. Toch denk ik dat er meer over VII te zeggen is dankzij Herodotus’ beschrijving van het eind van dynastie VI en een theorie van Flinders Petrie. VII bestaat dan uit de moordenaars van Netjerkare, de laatste koning van VI (1559-3 februari 1556), die daarna Netjerkares weduwe aanstelden als koningin en door haar vermoord werden. Netjerkares weduwe kan vervolgens geïdentificeerd worden met Menkare, de eerste van de groep koningen die meestal wordt ingedeeld bij VIII.

Nitocris

In Herodotus’ verhaal over het eind van dynastie VI werd de laatste mannelijke koning van VI vermoord door zijn onderdanen. Zij stelden daarna zijn zus, Nitocris, aan als koningin. Om wraak te nemen bouwde ze een grote ondergrondse kamer en, terwijl ze deed alsof ze deze kamer wou inwijden, nodigde ze alle Egyptenaren uit waarvan ze wist dat ze te maken hadden met de moord. Terwijl zij feestten liet Nitocris de rivier door een groot en geheim kanaal in de ondergrondse kamer stromen, en alle aanwezigen verdronken. Nadat ze dit had gedaan wierp ze zichzelf in een kamer vol hete as, om te ontkomen aan de wraak. ³

Nitocris is een mooie Griekse versie van Netjerkare. Het welbekende probleem dat dan ontstaat is dat Netjerkare volgens de Turin Canon Siptah heette, zoon van Ptah, en dus een man was, zodat het verhaal nergens op lijkt te slaan. In de weinige bronnen uit Netjerkares eigen tijd is bovendien geen koningin bekend met die naam. ⁴

Toch is er een reden om dit anders te zien. Mummificatie duurde zeventig dagen, net als de heerschappij van VII in Africanus; Africanus is meestal betrouwbaarder dan Eusebius. Als Netjerkare de vermoorde koning is, zijn zijn onderdanen die de macht doorgaven aan zijn zus de koningen van VII waar geen spoor van teruggevonden is. Ze heersten dan alleen in de zeventig dagen totdat Netjerkare begraven werd. Dat past bij de Armeense vertaling van Eusebius, die zegt dat deze koningen niet per se regeerden, maar alleen de scepter zwaaiden voor een bepaald aantal dagen.

In dat geval wordt een theorie van Flinders Petrie interessant. Hij koppelde de koningsnaam Menkare, die in de Abydos-lijst na Netjerkare komt en tegenwoordig meestal wordt gezien als de eerste koning van VIII, aan Nitocris. De derde piramide van Gizeh, die van Menkaure (1798-1780), was volgens Manetho gebouwd door Nitocris, de knapste onder de vrouwen, en volgens Herodotus door de erg knappe Rhodopis ⁵, die Flinders Petrie als een versie van Nitocris zag. Volgens hem is er maar één reden mogelijk voor deze verwarring: de namen Menkaure en Menkare zijn later met elkaar verward. Omdat Menkare vervolgens gekoppeld werd aan Netjerkare kan de piramide aan Nitocris zijn toegeschreven. ⁶ Zijn theorie verklaart de verwarring rondom de derde piramide en geeft een reden dat Netjerkare in latere tijden gezien werd als een vrouw. Hij was in latere tijden niet meer dan een naam, en rondom haar bestond een heel verhaal.

Een aanwijzing dat Menkare in ieder geval nog lang werd herinnerd is het cilinderzegel van “The Good God, Lord of the Two Lands, Menkare”, dat uit dynastie XXVI komt. ¹ Dat dit zegel toen pas gemaakt werd is nogal opmerkelijk voor een koning(in) die maar kort op de troon zat. Ook volgens Herodotus werd koningin Nitocris nog in zijn tijd herinnerd.

Conclusie

Dynastie VII, als ze al bestond, heerste net als VI en VIII in Memphis, en kan alleen tussen hen in worden geplaatst; dat is in 1556. Netjerkare was in dat jaar op 3 februari gestorven. Als de eerste dag van zijn opvolgers 4 februari was, is dag 70, de dag van zijn begrafenis, 14 april 1556. Deze paar maanden is dan de volledige tijd van VII; hierna stelden ze Menkare aan als koningin.

Dit is zo’n korte periode dat het voor de chronologie niet belangrijk is of de theorie over Nitocris klopt. Menkare was hoe dan ook Netjerkares opvolg(st)er.

laatste wijziging: 24 november 2022

1. H. R. Hall, Catalogue of Egyptian scarabs, etc., in the British museum (1913), p. 272, zegel 2650[↩][↩]
2. AEC, p. 156, 483, 491[↩]
3. Herodotus, Histories, boek II, 100[↩]
4. Kim Ryholt, The Late Old Kingdom in the Turin King-list and the Identity of Nitocris, in Zeitschrift für ägyptische Sprache und Altertumskunde, 127(1), p. 92-93[↩]
5. Herodotus, Histories, boek II, 134-135[↩]
6. W.M. Flinders Petrie, A History of Egypt, Volume I (1902), p. 86 en 104-105[↩]