Sargon van Akkad, op zijn overwinningsstela 1
Inleiding
Kort na Jakobs aankomst in Kanaän (1909) plunderden zijn zonen de stad Sichem en richtten een slachting aan onder de inwoners (Gen 34:25-29). “Gods verschrikking lag over de steden die hen omringden, zodat zij de zonen van Jakob niet achtervolgden.” (Gen 35:5) Over andere gevechten zwijgt de Bijbel. Toch moeten die er geweest zijn, want Jakob veroverde een bergrug op de Amorieten (Gen 48:22).
Er zijn lange legendes over de gevechten van Jakob en zijn zonen met de Amorieten en Kanaänieten, en de verwoestingen van hun steden; zie bijvoorbeeld het Boek van Jasher 37-40. Een andere legende plaatst een opvallende oorlog tussen de verwoesting van Sichem en deze oorlogen. Dit was een oorlog tegen de inwoners van Ninevé. 2 Deze legende is minstens 2000 jaar oud; ze wordt beschreven in een middeleeuwse midrash, de Midrash Va-Yissa’u, wat een vertaling van een vertaling is van een tekst uit de periode van de tweede tempel. 3
Ninevé was op dit moment in handen van Sargon van Akkad (1943-1888). Hij voerde oorlog tot in of minstens tot aan de grenzen van Kanaän, en als de Ninevieten zijn soldaten waren is het mogelijk dat deze legende minstens een kern van waarheid heeft. Er zijn namelijk verschillende overeenkomsten tussen Sargon en de koning van de Ninevieten.
De legende
Toen Jakob bij Sichem vandaan reisde durfde geen van de Kanaänieten hem aan te vallen. Op de achtste dag van zijn reis kwam hij een machtig leger tegen, dat uit Ninevé was gezonden om tribuut op te halen van de hele wereld en de hele wereld te onderwerpen. Toen dit leger hoorde wat er gebeurd was met Sichem en door wie, zochten ze oorlog met Jakob. Jakob vertrouwde op God en samen met zijn zonen velt hij duizenden Ninevieten.
De Ninevieten wensten terug te keren naar hun land, “lest they exterminate us root and branch, without leaving a remnant.” Maar ze vatten weer moed door de woorden van hun koning: “O ye heroes, ye men of might and valor, have you lost your senses that you ask to return to your land? Is this your bravery? After you have subdued many kingdoms and countries, ye are not able to hold out against twelve men? If the nations and the kings whom we have made tributary to ourselves hear of this, they will rise up against us as a man, and make a laughing-stock of us, and do with us according to their desire. Take courage, ye men of the great city of Nineveh, that your honor and your name be exalted, and you become not a mockery in the mouth of your enemies.”
De Ninevieten stuurden boden naar alle landen om hulp, en samen met die legers vielen ze Jakob opnieuw aan. Na een strijd van drie dagen, toen een paar honderdduizend Ninevieten waren gesneuveld en van Jakobs familie niet één. Uiteindelijk konden ze Juda afzonderen van zijn familie. “Judah was fatigued and parched with thirst, and there was no water for him to drink, but he dug his finger into the ground with such force that water gushed out in the sight of the whole army. Then said one warrior to another, “I will flee before these devils, for God fights on their side,” and he and all the army fled precipitatley, pursued by the sons of Jacob. Soldiers without number they slew, and then they went back to their tents.”
Sargon en de koning
De aantallen gesneuvelden spreken niet voor de betrouwbaarheid van de legende, maar de andere details wel – in mijn chronologie tenminste. In de standaardchronologie is her niks van te maken. In mijn chronologie was Jakob namelijk een tijdgenoot van Sargon van Akkad, die over een groot deel van de toenmalig bekende wereld heerste. Jakobs koninklijke tegenstander heerste niet vanuit Ninevé, maar over de Ninevieten. Sargons hoofdstad was Akkad; Ninevé was slechts een van de steden in zijn enorme rijk. Zijn zoon Manishtushu (1878-1864) bouwde hier een tempel, die eeuwen later werd hersteld door Samsi-Adad I (1445-1413). 4
Sargon heerste volgens ABC 20, de Chronicle of Early Kings, uiteindelijk van de verste punt van het land ten westen van Akkad tot en met de Perzische Golf. Hij noemde zich dan ook LUGAL KIŠ, ofwel koning van Kish, wat in die tijd “koning van de wereld” betekende. Vanuit Akad veroverde hij eerst Babylonië en het zuiden van Mesopotamië, om daarna Elam en Paraḫšum (beide in Iran) en Syrië in te nemen. 5 Hier passen de woorden van de koning tegen zijn soldaten bij: “After you have subdued many kingdoms and countries, ye are not able to hold out against twelve men?”
Sargon was de eerste koning van zijn dynastie. Het gebied van zijn eerste opvolgers was nog ongeveer even groot, maar dat werd in latere generaties al snel minder. De niet bij naam genoemde koning had vele koninkrijken en landen onderworpen, kennelijk niet geërfd van zijn voorganger, en zal ook de stichter van een wereldrijk zijn geweest.
Een inscriptie op een standbeeld, die alleen bewaard is gebleven op twee Oud-Babylonische kopieën uit Nippur, plaatst de zuidelijke grens Sargons westelijke rijk in het noorden van Israël: “Sargon, the king, bowed down to the god Dagān in Tuttul. He (the god Dagān) gave to him (Sargon) the Upper Land: Mari (een grote stad in het oosten van Syrië), Iarmuti, and Ebla (een grote stad in het noodwesten van Syrië) as far as the Cedar Forest and the Silver Mountains.” 6 Het Cedergebergte is het Amanusgebergte 7 in zuidelijk Turkije, waar vroeger net als in de Libanon veel cederbomen stonden. Iarmuti is dan logischerwijs de zuidelijke grens van het Bovenland. In Kanaän lagen twee Jarmuths. Het ene (Joz 10:1) lag ten westen van Bethlehem en Jeruzalem 8, het andere ten westen van het Meer van Galilea, in Issaschar (Joz 21:29). Dit tweede Jarmuth werd ook Remeth genoemd (Joz 19:21) en Ramoth (1 Kro 6:73). Sichem lag ten zuiden van Issasachar. Als de legende dus waar is en gaat over een strijd tussen Jakobs familie en Sargons soldaten, zal Jarmuth in Issaschar bedoeld zijn. Dat ligt hemelsbreed tegen de 60 kilometer bij Sichem vandaan. Het is niet onmogelijk dat Sargon ergens een nederlaag leed en niet meer verder naar het zuiden veroverde. Egypte heeft hij bijvoorbeeld nooit bereikt.
ABC 20 gaat na de veroveringen verder met: “Afterwards, in his (Sargons) old age, all of the lands rebelled again and surrounded him in Agade. Sargon went out to fight and brought about their defeat. He overthrew them and overpowered their extensive army. (…) From east to west, the subjects rebelled against him and Marduk (de god van Babylon) afflicted him with insomnia.” Dit heeft een parallel in de woorden van de koning: “If the nations and the kings whom we have made tributary to ourselves hear of this, they will rise up against us as a man, and make a laughing-stock of us, and do with us according to their desire.”
Chronologie
Ook chronologisch is er een overeenkomst tussen de legende en Sargon. Beiden zijn ongeveer in dezelfde tijd te plaatsen.
Sargon begon aan zijn verovering van het westen na een zonsverduistering die gedateerd kan worden op 1907, en had het veroverd voordat alle onderworpen koningen in opstand kwamen in 1892; zie hier. Boven aan die post staan mijn redenen om Sargon juist in die periode te dateren.
De legende is niet gedateerd, maar kan worden geplaatst tussen 1901-1898. De terminus ante quem is Benjamin, die geboren werd toen Jakob verder reisde (Gen 35:16-18). Benjamin leefde al toen Jozef op zijn 17e (1898) verkocht werd naar Egypte, want toen Jozef zijn broers weer zag herkende hij Benjamin (Gen 43:16). De terminus post quem is de verkrachting van Dina (Gen 34) door iemand die daarna met haar wou trouwen (vers 6-8). Ze is waarschijnlijk geboren in 1913. Ze was duidelijk nog jong; haar verkrachter noemt haar een yaldah, een meisje (Gen 34:4), terwijl haar broers Simeon en Levi oud genoeg waren om Sichem te overvallen en de mannelijke inwoners te vermoorden (Gen 34:25). Zij zijn waarschijnlijk geboren in 1920 en 1919. Mogelijk was ze nog maar een jaar of 12-13 (1901-1900).
Conclusie
De aantallen gesneuvelde Ninevieten spreken niet voor de waarheid van de legende, en ik snap dat er weinig over wordt gezegd. Maar in mijn chronologie zijn er verschillende overeenkomsten met Sargons verovering van het westen en was Sargon rond de periode van de legende in de buurt. Alles wat bekend is over de niet bij naam genoemde koning past bij hem.
Als de legende niet over Sargon gaat is het zeker opvallend. Hoe groot is de kans in elke willekeurige chronologie dat een koning die over Ninevé regeert en die de toenmalig bekende wereld had veroverd, het noorden van Kanaän bereikt zonder verder te gaan en precies in de tijd van de legende geplaatst kan worden? Ik schat erg klein.
“Toen zij (de stamvaders van Israël) (…) van volk naar volk zwierven, van het ene koninkrijk naar het andere volk, liet Hij geen mens toe hen te onderdrukken.” (Ps 105:12-14) Ik ga er dan ook vanuit dat in ieder geval het algemene beeld van de legende, van een koning die vele koninkrijken en landen had veroverd en besloot om, bij het horen over de familie van Jakob die net Sichem had geplunderd en de mannen daar had uitgeroeid, die familie eronder te krijgen, kan kloppen. Voor een veroveraar klinkt het tenslotte niet onlogisch om een sterke tegenstander in de pan te willen hakken.
De mogelijkheid dat deze legende waar is, is daarom voor mij een reden om Sargon in Jakobs tijd te plaatsen.
- By ALFGRN – This file has been extracted from another file, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=90062589[↩]
- Louis Ginzberg, The Legends of the Jews (1909), Chapter VI: Jacob, paragraaf The war with the Ninevites[↩]
- Jewish Virtual Library, Midrash Va-Yissa’u[↩]
- Piotr Michalowski, Memory and Deed: The Historiography of the Political Expansion of the Akkad State, in Akkad: The First World Empire: Structure, Ideology, Traditions (1993), p. 82[↩]
- RIME 2, p. 7[↩]
- RIME 2, p. 28-29[↩]
- RIME 2, p. 86[↩]
- Bible Atlas, Jarmuth[↩]