Tachpenes als vrouw van Ramses II

Ahmose-Henuttamehu met achter haar mogelijk haar moeder, Tachpenes ¹

Wie was zij?

Tachpenes was getrouwd met de farao die in Davids tijd (1011-971) over Egypte heerste (1 Kon 11:19-20). Haar naam is echt Egyptisch, dus is het mogelijk om in Egypte naar haar te zoeken. Ze is dan een aanknopingspunt voor een Bijbelse chronologie van Egypte. Helaas is in èlke chronologie haar identiteit onduidelijk.

In de Bijbel staat meer over haar man dan over haar. Toen David Edom veroverde ontkwam Hadad, de nog jonge zoon van de overwonnen koning, naar de farao. Deze gaf hem een huis, eten en land. Hij vond Hadad zo aardig dat hij hem de zus van zijn eigen vrouw, Tachpenes, tot vrouw gaf. Samen met haar kreeg Hadad een zoon, Genubath; Genubath groeide op tussen de zonen van de farao. Pas toen Hadad hoorde dat David gestorven was keerde hij terug naar Edom. (1 Kon 11:14-22)

Thekemina

De Septuagint noemt haar Thekemina. Het eerste deel lijkt op Tachpenes, maar het verschil tussen -min- en -pen- vind ik te groot. Ik wil daarom zoeken naar een naam die echt op Tachpenes lijkt.

Thekemina is Egyptisch, want het is een goede weergave van t’, ḥm(.t) nsw, “vrouw van de koning”. ² In de Septuagint wordt ook de vrouw van Sisak (Ramses III, 937-906) Thekemina genoemd (1 Kon 12:24ε). Thekemina is dus haar titel en Tachpenes haar naam.

Tent-hapi

In heel de geschiedenis van Egypte kan ik maar één naam vinden die op Tachpenes lijkt: Tent-hapi. Het spoor begon, voor ik aan bronvermelding begon te doen, bij verschillende internetgenealogieën, meestal zonder bron ³, die Thenthapi noemen als vrouw van Ahmose I (1290-1265).

Internetgenealogieën die zo ver terug gaan zijn meestal onbetrouwbaar, maar Tenthapi bleek geen verzinsel. Ik kon het spoor terugvoeren naar een boek van M. Henri Gauthier uit 1912. ⁴ Tent-hapi wordt op mummiewindsels vermeld als moeder van een koningsdochter, wiens naam door Gauthier alleen in hiërogliefen werd geschreven, maar in ons schrift Ahmose-Henuttamehu is ⁵. Gauthier zegt in voetnoot 3 op dezelfde pagina dat niets bewijst dat ze getrouwd was met Ahmose I; het is alleen door de naam dat dit geopperd werd door Daressy. Verschillende zus-echtgenotes van Ahmose I hadden namelijk een naam die begint met Ahmose ⁶. Daardoor wordt Ahmose soms geplaatst in de tijd van David. ⁷. Dat levert alleen zo veel chronologische problemen op in Egypte dat ik het meteen afwijs.

De mummie van Ahmose-Henuttamehu werd gevonden in de cache van Deir el-Bahari. Daar werden uiterlijk onder Shoshenq I (819/8-797) een flink aantal koningen van het Nieuwe Rijk en hun familieleden herbegraven. Ahmose-Henuttamehu was vrouw van een koning, dochter van een koning en zus van een koning ⁸, wat zal betekenen dat ze met haar broer of halfbroer getrouwd was.

Haar moeder Tent-hapi wordt wel geïdentificieerd met Ahmose-Inhapi, die ook in Deir el-Bahari werd herbegraven. Zij lag in de buitenste doodskist van Rai, de min van Ahmose I’s vrouw Ahmose-Nefertari. ⁹ Dat lijkt Tent-hapi te plaatsen in de tijd van Ahmose I. Alleen is de identificatie met Ahmose-Inhapi is niet zeker. Als Tent-hapi Tachpenes was is dat zelfs onwaarschijnlijk; Ahmose-Inhapi was vrouw van een koning en dochter van een koning ¹⁰, ofwel ze was getrouwd met haar broer of halfbroer, terwijl Tachpenes’ man háar zus, niet hún zus, aan Hadad gaf.

Was Tachpenes Tent-hapi?

De namen lijken sterk op elkaar. Ze hebben vrijwel dezelfde medeklinkers, T-n-t-h-p en t-ch-p-n-s, alleen in een iets andere volgorde. De medeklinkers die Hapi vormen, de naam van de god van de Nijl, staan in beide namen achter elkaar.

Ik kan geen andere koninginnennaam vinden die op Tachpenes lijkt, maar lang niet alle namen zijn bewaard gebleven. Tent-hapi kan zelfs een naamgenoot zijn geweest. Als haar datering niet zo onzeker was zou ik beide vrouwen zo identificeren. Haar man regeerde toen David streed tegen Edom (2 Sam 8:14), wat gezien de oorlogen in dat hoofdstuk en vers 15 in het tweede decennium van zijn regering (1001-991) kan zijn geweest. Zij was dan getrouwd met Ramses II (1043-977) en hun dochter Ahmose-Henuttamehu met haar halfbroer Merenptah (977-968). Ahmose-Henuttamehu is dan mogelijk Ramses II’s dochter Henuttamehu, die vermeld wordt op een ostrakon; haar moeder is onbekend ¹¹.

Genubath

De niet-Egyptische naam Genubath, de zoon van Tachpenes’ zus, is bekend uit Egypte. Thutmose III (1229-1175) kreeg op de terugtocht van zijn zevende campagne, in jaar 31 (1199/8), een tribuut van de boodschappers van de gnb.tyw (Genebtyu). Het deel van het tribuut dat nog leesbaar is vermeldt mirre, gom, 10 mannelijke “negroes” (vertaling van Breasted), runderen, ivoor, ebbehout en panterhuiden. ¹² Dit bewijst alleen niet, zoals Immanuel Velikovsky kennelijk schreef, dat Genubath een tijdgenoot was van Thutmose III. Het is tenslotte niet hij die wordt genoemd, maar een volk dat zijn naam heeft. Genubath kan, net als Hadad dat was (1 Kro 1:46, 50), een koninklijke naam van Edom zijn geweest.

Conclusie

Als Tachpenes Tent-hapi was, en haar dochter Ahmose-Henuttamehu de dochter van die naam van Ramses II, kan Tachpenes’ vermelding gebruikt worden voor een Bijbelse chronologie van Egypte. Als Tachpenes niet deze Tent-hapi was is het antwoord op die stelling uiteraard ‘nee’.

Er zijn te weinig antwoorden om een definitief ‘ja’ te kunnen zeggen, maar het is een mogelijkheid. In ieder geval kan dankzij de Bijbel een van de vele losse puzzelstukjes van Egypte een plek krijgen.

laatste wijziging: 14 september 2021

1. By K. R. Lepsius – Denkmäler aus Aegypten und Aethiopien by Karl Richard Lepsius (1810–1884), Public Domain [↩]
2. Walter Federn, Daḫamunzu (KBo V 6 iii 8), in Journal of Cuneiform Studies, Volume 1, Number 1, (1960) [↩]
3. Zie bijvoorbeeld Nazaten De Vries, wel met een bronvermelding. [↩]
4. M. Henri Gauthier, Le livre des rois d’Egypte, Tome second, De la XIIIe à la fin de la XVIIIe dynastie (1912), p. 187 [↩]
5. Royal Families, p. 126 [↩]
6. Royal Families, p. 125-126 [↩]
7. Elizabeth Mitchell, Doesn’t Egyptian Chronology Prove That the Bible Is Unreliable?, Chapter 24 in The New Answers Book 2 (2008) [↩]
8. Royal Families, p. 128 [↩]
9. G. Elliot Smith, Catalogue General Antiquites Egyptiennes du Musee du Caire: The Royal Mummies (1912), p. 8, waar ze Anhâpou wordt genoemd [↩]
10. Royal Families, p. 129 [↩]
11. Royal Families, p. 170 [↩]
12. Ancient Records, deel II, § 469, 474 [↩]