Exodus: Israël, 3 miljoen of 40.000 mensen?

Honderdduizenden mensen bij een door de paus gehouden mis in Equador, januari 1985 ¹

Inleiding

Israël was tijdens de exodus “het kleinste van al de volken” (Deut 7:7). Toch bestond het op dat moment uit minstens 3 miljoen mensen. In het tweede jaar na de exodus zond Mozes 12 mannen eropuit om de strijdbare mannen van twintig jaar en ouder tellen. Dit waren er 603.550 (Num 1:1-46), en dat is nog zonder de stam Levi. Als je daar evenveel vrouwen bij optelt, Levi en een grote groep ouderen en kinderen, bestond dit “kleinste volk” uit makkelijk 3 miljoen mensen. Zeker voor die tijd is dat geen klein volk, maar een enorme menigte.

Verschillende malen wordt van de Israëlieten gezegd dat ze talrijk werden. Volgens de farao van de slavernij waren ze zelfs talrijker dan de Egyptenaren (Ex 1:9). Hoe is dat te rijmen met “het kleinste van al de volken”?

Eleph

Hoe dit zit heeft rabbi Michael S. Bar-Ron uitgezocht. ² Het probleem is zoals gebruikelijk niet de Torah, maar de interpretatie. Alles draait om het woord eleph, dat in deze volkstelling vertaald wordt met 1000, maar ook leider of stamhoofd betekent. Zo wordt eleph gebruikt in bijvoorbeeld Genesis 36:15-43, Zacharia 9:7 en 12:5-6, en Psalm 55:14.

Als eleph in Mozes’ tellingen niet 1000 betekent, maar leider, blijven er van Rubens 46.500 strijdbare mannen slechts 46 leiders en 500 soldaten over. Simeons 59.300 strijdbare mannen worden 59 leiders en 300 soldaten. Van alle vertaalde 603.500 strijdbare mannen blijven er vervolgens 6.148 over, inclusief leiders. Het totale aantal Israëlieten en mensen die met hen meetrokken sinds de exodus, schat Bar-Ron op 40.000, niet veel meer.

Opheldering

Bar-Ron noemt een aantal dingen die pas duidelijk worden als Israël niet uit 3 miljoen, maar uit maximaal 40.000 mensen bestond. Een paar daarvan zijn:

• Toen het volk uit Gosen vertrok en de farao besloot om zijn slaven toch bij zich te houden, nam hij 600 strijdwagens mee (Ex 14:7). Zijn leger was groot genoeg om de Israëlieten te laten denken dat ze zouden sterven (Ex 14:10-11).
  Het leger van Ramses II bestond uit maximaal 40.000 man; een leger uit het Middenrijk zal kleiner zijn geweest. Als Israël 603.550 strijdbare mannen had was Egypte lang geen partij voor hen.
• Bij de berg Sinaï riep Mozes de Israëlieten bij elkaar met het geluid van een ramshoorn (Ex 19:13). Het geluid van een ramshoorn is lang niet sterk genoeg om door 603.550 mensen gehoord te worden.
• Het leger van Xerxes de Grote, dat bestond uit 100.000-150.000 man, had op een gegeven moment zo’n dorst dat ze de rivier Echeidorus letterlijk leegdronken. Israël had in de woestijn genoeg aan 12 waterbronnen en 70 palmbomen (Ex 15:27).
• Egypte had in die tijd minder dan 3 miljoen inwoners, maar was groot genoeg om Israël onder de duim te houden. In het Nieuwe Rijk waren er ongeveer 200.000-250.000 slaven, veel minder dan de Israëlieten in de vertalingen.
• In Israël woonden in de tijd van de richteren maximaal 600.000 mensen, in totaal. Met 3 miljoen mensen zijn er gruwelijke aantallen verdwenen.

Twee toevoegingen van mij:

• In 1970 woonden er drie miljoen mensen in Israël, wat genoeg is om overal mensen tegen te komen. Maar toen de Israëlieten onderweg waren naar Kanaän zei God: “Ik zal hen (de Kanaänieten) niet in één jaar vóór u uit verdrijven, anders wordt het land een woestenij en worden de wilde dieren van het veld u te talrijk. Ik zal hen geleidelijk vóór u uit verdrijven, totdat u zo in aantal toegenomen bent dat u het land in erfbezit kunt nemen.” (Ex 23:29-30)
• De Israëlieten hadden in Egypte slechts twee vroedvrouwen, Sifra en Pua (Ex 1:15). Dat is erg weinig voor een volk van 3 miljoen.

Dit kan gedaan zijn om het echte aantal Israëlieten te verbergen. Want ook al was het God die de opdracht gaf om te tellen (Num 1:1-3), latere volkstellingen waren een zonde en werden door Hem bestraft (2 Sam 24, 1 Kro 21). Bar-Ron schrijft zo mooi: “A person is not a number, our true worth is belittled when we are counted like cattle, and as proven through Gideon and the wars of the State of Israel, numbers are not to be relied upon; the true key to success is faith.”

Conclusie

Op het eerste gezicht spreekt de Bijbel zichzelf tegen door alleen al 603.550 strijders te tellen. Maar zonder de Bijbel op zelfs maar een jod geweld aan te doen (Mat 5:18) is het mogelijk om dat getal op een andere manier te lezen, zodat er slechts ruim 6.000 strijders waren. Israël was dan inderdaad het kleinste van al de volken.

Ik ben het dan ook met Bar-Ron eens.

Talrijk worden

Toch is er een ding waardoor ik eerst deze interpretatie aan de kant schoof. De Israëlieten werden in Egypte namelijk groot, machtig en talrijk (Ex 1:6-7, 9-10, 12, 20, Deut 26:5, Hand 7:17). De koning van de slavernij zei zelfs dat de Israëlieten talrijker en machtiger waren dan de Egyptenaren (Ex 1:9).

In het Nederlands betekent talrijk specifiek “heel veel”, maar het Hebreeuwse woord heeft een tweede betekenis. Dat blijkt als eerste al uit wat de koning nog meer zegt: “Kom, laten wij er verstandig tegen optreden, anders zal het talrijk worden” (Ex 1:10).

De Hebreeuwse woorden in deze verzen komen van zowel rab als rabah. Beiden betekenen niet alleen veel respectievelijk met veel worden, maar ook groot of groot worden. Ik denk daarom dat dit gaat over Israëls macht in Egypte. “Hij deed Zijn volk (in Egypte) zeer toenemen en maakte het machtiger dan zijn tegenstanders.” (Ps 105:24) Vergeleken met de 71 mensen die naar Egypte trokken (Gen 46:26-27) is 40.000 een enorme toename. De in deze psalm gebruikte versie van het woord atsam gaat specifiek over macht. Voor de koning de slavernij begon was Israël machtig geworden in Egypte, zelfs machtiger dan de Egyptenaren.

laatste wijziging: 12 oktober 2021

1. By Hubertl[↩]
2. Rabbi Michael S. Bar-Ron, The good Torah sense of the “alpha-eleph” How the Torah counts the tribes and why[↩]