Categorieën
Sumer en Akkad

Isin I

Baksteen uit Isin met een inscriptie van koning Ishme-Dagan 1

Inleiding

Isin was een stad, en in de paar eeuwen voor Hammurabi (1429-1387) ook een koninkrijk, in het zuiden van Mesopotamië. Hier vlakbij lag Larsa, waar in dezelfde eeuwen ook een serie koningen heerste. Eerst had Isin de overmacht. Later werd Larsa de machthebber, en de laatste koning hield zelfs even de macht over heel het zuiden van Mesopotamië.

Isin is net als Larsa een oude stad. Het was al vroeg door Sargon van Akkad (1943-1888) bezet en nam deel aan de “grote opstand” tegen diens kleinzoon Naram-Sin (1863-1808). 2 De regeringsperiodes van de koningen zijn bekend uit de Sumerische Koningslijst, ofwel de SKL. Op de jaartallen na is er geen verschil met de standaardchronologie. De onderstaande koningen staan vooral op mijn blog om de derde dynastie van Ur te kunnen dateren; als dat ooit lukt kan een poging worden gedaan om de koningen van Akkad te dateren, en van daar is een link bekend met het Oude Rijk van Egypte.

Ishbi-Erra

Išbi-Erra
1635-1623

SKL: In Isin, Išbi-Erra became king; he ruled for 33 (ms. P5 has instead: 32) years.
MS 1686 3: 33 years Išbi-Erra

Zijn aantal jaren moet 33 zijn. 4 Er zijn ook 33 jaarnamen bekend, maar deze zijn in elkaar te schuiven tot een regering van 13 jaar.

Hij noemde in de jaarnamen 16 (1630) en 32 (1623) een Amoriet Iemṣium, die mogelijk de koning van die naam van Larsa (1641-1614) is.

Ur III

Ishbi-Erra is mogelijk de Ishbi-Erra, die door Shulgi (1704-1657) wordt genoemd. Deze Isbhi-Erra was geen koning of gouverneur, hij moest het land verdedigen tegen de Amorieten en Elam en mocht op een troon zitten: “Speak to Išbi-Erra, saying (the words of) Šulgi, your king: You make me very happy with the news that you sent me. Who could give me a house-born slave as reliable as you? Who has someone so able entrusted to his lord? … From this day on you are the son who gladdens my heart. You are established (as the guardian) against all of Amurru and Elam; sit as my representative! Sit before them on a throne (set up on) a gold (encrusted) dais, so that you will be the one whom their envoys prostrate themselves. … Now concerning, all that I have written to you, it is urgent, you must not change your allegiance!” 5

Shu-ilishu

Šu-ilīšu
1622-1613

SKL: Šu-ilišu, the son of Išbi-Erra, ruled for 20 (ms. P5 has instead: 10) (ms. Su1 has instead: 15) years.
MS 1686: 10 years Šu-ilīšu

Zijn tijd moet 10 jaar zijn. 6 Alle 10 jaarnamen zijn bekend.

Zijn tijd, en die van zijn opvolgers Iddin-Dagan en Ishme-Dagan, lijkt heel vredig te zijn geweest. Hun bekende jaarnamen gaan bijna alleen over de goden en tempels van Ur, Nippur, Isin, Uruk en Eridu. Oorlog wordt alleen onder Iddin-Dagan vermeldt; in twee hymnes vroeg hij goddelijke bijstand om zijn vijanden te verslaan. Een paar brieven tussen hem en zijn generaal, Sîn-illat, gaan over een conflict met Amorieten bij Kakkulatum. 6

Iddin-Dagan

Iddin-Dagān
1612-1592

SKL: Iddin-Dagan, the son of Šu-ilišu, ruled for 21 (ms. Su1 has instead: 25) years.
MS 1686: 21 years Iddin-Dagan

Dit moet 21 jaar zijn. 6 Van hem zijn 14 jaarnamen bekend; volgens de naam van jaar 2 was zijn dochter, Matumniatum, in jaar 1 (1612) getrouwd met de koning van Anshan in Iran.

Ishme-Dagan

Išme-Dagān
1591-1572

SKL: Išme-Dagan, the son of Iddin-Dagan, ruled for (mss. P2, P5 have:) 20 (ms. Mi has instead: 18) years.
MS 1686: 19 years Išme-Dagan

Zijn aantal jaren was 20. 7 Van hem zijn 17 jaarnamen bekend.

Zijn dochter Enanatuma wijdde aan Gungunum van Larsa (1569-1543) de bouw van twee magazijnen, een voor Dagan en de ander voor Utu. 8 Van haar zoon A-ab-ba is een zegelindruk teruggevonden op twee kleitabletten. 9

Lipit-Ishtar

Lipit-Ištar
1571-1561

SKL: Lipit-Eštar, the son of Išme-Dagan (ms. P2 has instead: Iddin-Dagan), ruled for (mss. L1+N1, P2, P5 have:) 11 years.
MS 1686: 11 years Lipit-Ištar

Van alle bekende jaarnamen uit Isin I zijn er slechts drie die over oorlog gaan. De eigenaren van de namen zijn bekend, maar niet de precieze volgorde van hun jaarnamen; daarom hebben ze een letter in plaats van een nummer. Het eerste is jaarnaam I van Lipit-Eshtar: “the year in which Lipit-Ištar repulsed the Amorite”. De twee andere zijn D en E van Erra-imitti, vier koningen verderop. 10

Een brief van generaal Nanna-kiag̃ aan Lipit-Ishtar, en een van Lipit-Ištar terug aan zijn generaal, gaan over troepen van Gungunum van Larsa (1569-1543) die binnen waren gedrongen op het gebied van Isin. Nanna-kiag̃ schreef: “Atta-mannum has made six hundred troops of Gungunum enter the road-house.” Lipit-Ištar begon zijn brief met: “Because of enemy troops, I, the king, have sent you a letter. Atta-mannum, who pleases his lord, is (?) a better servant to his lord than you! Why is it that you have not been avenging your lord, and not keeping me informed?” Lipit-Ishtar zond hem in alle haast 2000 soldaten die met speren gooien, 2000 boogschutters en 2000 die twee bijlen tegelijk hanteren. 11 De uitkomst van deze onenigheid is helaas niet bekend. Gungunum was een Amoriet, dus hij kan degene zijn die door Lipit-Ishtar werd teruggedreven.

Zijn dochter Enninsunzi werd in jaar 13 van Gungunum (1557) geïnstalleerd als hogepriesters van Nin-gublaga in Ur; zij werd daarvoor geselecteerd in jaar G van haar vader. Helaas is de volgorde van haar vaders jaarnamen onduidelijk. 12

Wetboek

Van hem is een wetboek bekend, dat lijkt op dat van Hammurabbi. 13 In de fragmenten die over zijn gebleven staan onder andere wetten over het huren van een boot, wijngaarden: “If a man gave bare ground to (another) man to set out as an orchard and (the latter) did not complete setting out that bare ground as an orchard, he shall give to the man who set out the orchard the bare ground which he neglected as part of his share.”, diefstal: “If a man cut down a tree in the garden of (another) man, he shall pay one half mina of silver.”, slaven: “If a slave-girl or slave of a man has fled into the heart of the city and it has been confirmed that he (or she) dwelt in the house of (another) man for one month, he shall give slave for slave.”, de verdeling van de erfenis bij een man die twee keer getrouwd was, wat er moest gebeuren als een man een os huurde en het dier gewond raakt.

Lipit-Isthar had grote ambities: “Verily, in accordance with the tr[ue word] of Utu, I caused [Su]mer and Akkad to hold to true justice. Verily, in accordance with the pronouncement of Enlil, I, Lipit-Ishtar, the son of Enlil, abolished enmity and rebellion; made weeping, lamentations and . . tabu; caused righteousness and truth to shine forth; brought well-being to the Sumerians and Akkadians”.

Ur-Ninurta

1560-1533

SKL: Ur-Ninurta (mss. L1+N1, P2 add:) , the son of Iškur (de god Adad) — may he have years of abundance, a good reign, and a sweet life — ruled for (ms. P5 has:) 28 years.
MS 1686: 28 years Ur-Ninurta

Oorlog met Larsa

Het leger van Isin werd in jaar 8 van Abi-sare van Larsa (1535) verslagen door Abi-sare. Dit kan alleen het leger van Ur-Ninurta zijn geweest.

Ur-Ninurta’s dood wordt vermeld in jaarnaam A van Halium van Mananâ, “the year Ur-Ninurta was slain”, en in jaarnaam G van Manabalte’el van Kisurra, “the year Ur-Ninurta was killed”. 14 Mogelijk heeft dat te maken met oorlog met Larsa. Het leger van Ur-Ninurta werd namelijk niet alleen verslagen door Larsa, zijn opvolger, Bur-Sin, werd in de zesde maand in jaar 1, ongeveer augustus-september 1532, vermeld in Ur, 15 dat de hoofdstad van Abi-sare genoemd kan wordenen 16.

Er is nog een reden om Abi-sares regering te zien als een tijd van oorlog.

Bur-Sin

Būr-Sîn
1532-1512

SKL: Bur-Suen, the son of Ur-Ninurta, ruled for 21 years.
MS 1686: 22 years Būr-Sîn

Er zijn slechts 9 jaarnamen bekend.

Jaarnamen 19-22 van Sumu-El van Larsa (jaar 18-21, 1514-1511) worden niet vermeld in Ur. In plaats daarvan zijn er een cilinderzegel en een zegelafdruk van dienaren van Bur-Sin gevonden. 17

Lipit-Enlil

1511-1507

SKL: Lipit-Enlil, the son of Bur-Suen, ruled for 5 years.
MS 1686: 5 years Lipit-Enlil

Al zijn 5 jaarnamen zijn teruggevonden. Op de eerste na, “Year Lipit-Enlil (became) king”, gaan ze over zijn aanbidding van Enlil.

Erra-imitti

Erra-imittī
1506-1500

SKL: Erra-imitti ruled for 8 (mss. P5, TL have instead: 7) years.
MS 1686: 8 years Erra-imittī

Madeleine Fitzgerald geeft hem 7 jaar. 18 Ongeveer 7 jaarnamen zijn van hem bekend, waaronder jaar E, “the year the wall of Kazallu was destroyed”; jaarnaam 18 van Sumu-la-El (1501) was “the year Iahzir-El was driven out of Kazallu”. 19

Twee van zijn jaarnamen zijn “Year in which (Erra-imitti) restored Nippur to its right place” en “Year after the year in which (Erra-imitti) restored Nippur to tis right place”. Uit Nippur zijn jaarnamen 24-28 van Sumu-El van Larsa (jaar 23-27, 1509-1505) bekend, maar niet 29 (jaar 28, 1504). Wel is daar gevonden jaar 5 van Erra-imitti (1501). 20

Enlil-bani

Hij maakte Enlil-bani, zijn tuinman, plaatsvervangend koning van Isin. ABC 20, de Chronicle of Early Kings, beschrijft de troonopvolging: “Erra-imitta, the king, installed Enlil-bani, the gardener, as substitute king on his throne. He placed the royal tiara on his head. Erra-imitti [died] in his palace when he sipped a hot broth. Enlil-bani, who occupied the throne, did not give up (and) so was sovereign.” Een fragment van een Babylonische kroniek, waarvan het meeste onleesbaar is, heeft “[E]nlil-bāni, the gardener, in […] Erra-imitta to conquer […]”. 21 Enlil-bani werd dan mogelijk tot plaatsvervangend koning gekroond omdat Erra-imitti oorlog voerde. Volgens zijn jaarnamen kan dat zowel Kisurra als Kazallu zijn geweest.

ABC 20 gaat hierna verder over Ilu-shuma van Assyrië (-1610). De enige mogelijkheid is dat de schrijver begon bij het oudste koningshuis en doorging naar de jongere die op een gegeven moment de grootste macht had.

Ikun-pi-Ishtar

Ikūn-pî-Ištar
1499-1498

(SKL: ms. P5 adds:) Ik[ūn]-pî-Ištar ruled for …… 6 months.

Naar mijn idee kan zijn regeringstijd worden ingevuld met [1 year] 6 months. Volgens het bij Erra-imitti geciteerde ABC 20 bleef plaatsvervangend koning Enlil-bani na de dood van Erra-imitti eigenwijs op de troon zitten, tot hij de koninklijke macht kreeg. Hij zal een tegenstander hebben gehad. Als dat Ikun-pi-Ishtar was kan dat verklaren waarom de onbekende genegeerd kon worden in zowel MS 1686 als alle versies van de SKL, behalve P5. Enlil-bani kreeg dan pas na anderhalf jaar eigenwijs blijven zitten de koninklijke macht.

Enlil-bani

Enlil-bāni
1499-1476

SKL: Enlil-bani ruled for 24 years.
MS 1686: 24 years Enlil-bāni

In dateringen uit Nippur werd jaar 19 van Enlil-bani (1481) gevolgd door jaar 7 van Sin-iddinam (1480). 22

“Iddin-Dagān, the king, fashioned two great copper statues (but) did not bring them into Nippur. From Iddin-Dagān until Enlil-bāni, the king, for 117 years they stood in Isin.” 23 Hierin zal Iddin-Dagans volledige regering zijn meegerekend, 21 jaar. Als je daar de bovenstaande aantallen voor zijn opvolgers meerekend, tot aan Enlil-bani, is dat 113 jaar, 4 jaar minder dan 117. Van Enlil-bani’s bekende 16 jaarnamen, waarvan de volgorde helaas onduidelijk is, is nummer C “Year Enlil-bani the king, king of Sumer and Akkad, restored Nippur to its right place”. Als dat jaar 3 was, Ikun-pi-Ishtar 1 volledig jaar regeerde en Enlil-bani het jaar daarna de twee koperen standbeelden van Iddin-Dagan naar Nippur bracht, ofwel in jaar 3, is dat het totaal van de 117.

Enlil-bani noemt in een inscriptie zijn restauratie van de muur van Isin, en vermeldt sinds die tijd geen erenamen meer die te maken hebben met de steden in het zuiden van Babylon, Ur, Eridu en Uruk; alleen de erenaam van Nippur hield hij. Hetzelfde geldt voor zijn opvolgers. Vanaf die tijd hadden ze dus geen macht meer in het zuiden, ook al was dat gebied misschien al 90 jaar eerder verloren gegaan. 24

Hij was vermoedelijk een van de schrijvers van de Sumerische Koningslijst.

Zambiya

Zambīia
1475-1473

SKL: Zambiya ruled for 3 years.
MS 1686: 3 years Zabbiya

In Nippur werden jaarnamen uit Larsa gebruikt, vanaf het laatste jaarnaam van Sin-iddinam (1480) tot jaarnaam 4 van Sin-iqisham (1475), waarna een jaarnaam van Zambiya werd gebruikt in de maanden VIII en IX. 25 Zambiya werd al snel verjaagd; jaarnaam 5 van Sin-iqisham (1473) is: “Year Kazallu, the army of the land of Elam, Zambiya the king of Isin and Babylon were smitten by the weapons”; een variant: “Year the land towards Elam was defeated”.

Varianten van jaarnaam 5 van Sin-iqisham van Larsa (1473) zeggen dat hij Zambīa, de koning van Isin, versloeg. 26

Iter-pisha

Īter-pīša
1472-1469

SKL: Iter-piša ruled for 4 years.
MS 1686: 3 years Īter-pīša

Hij moet 4 jaar hebben geregeerd, in plaats van 3, want jaar 4 wordt in ieder geval vermeld in Nippur.  27 Er zijn ook 4 jaarnamen bekend.

Ur-dukuga

1468-1465

SKL: Ur-dul-kuga ruled for 4 years.
MS 1686: 3 years Ur-dukuga

Ook hij regeerde 4 jaar, niet 3; er zijn 4 jaarnamen bekend.

Sin-magir

Sîn-māgir
1464-1454

SKL: Suen-magir ruled for 11 years.
MS 1686: 11 years Sîn-magir

Van hem zijn slechts 3 jaarnamen bekend.

“Nuṭupum, his (Sîn-māgirs) beloved [travelli]ng escort, [mother] of his [first] born”, bouwde een magazijn voor de godin van Kiritab. 28

Rim-Sin I van Larsa (1459-1400) was onder andere getrouwd met Rīm-Sîn-Šala-bāštašu, de dochter van Sîn-māgir. Deze Sin-magir wordt geen koning genoemd, maar dat zegt niet alles. Sin-iqisham van Larsa (1477-1473) noemde zijn vader Sin-iribam ook geen koning. 29 Sin-iribam van Larsa (1479-1478) had een naam die vaker voorkwam, en ook al werd de koning bedoeld, zo werd hij niet altijd genoemd. 30 Een van Rim-Sins andere schoonvaders heette Warad-Nanna; een Warad-Nanna, de zoon van Pīqqum, was de koninklijke schrijver van Sin-magirs opvolger Damiq-ilishu. 31 In ieder geval in de tijd van Samsi-Adad I (1445-1415) en Hammurabi (1429-1387) konden koningen beslissen over de huwelijken van de dochters van hun hoge ambtenaren. 32

Vrede werd in deze tijden gesloten tussen koningen, niet tussen landen. Het is dus mogelijk dat Sin-magir vrede sloot met Rim-Sin en zijn dochter uithuwelijkte, en dat Damiq-ilishu daarna vrede sloot met Rim-Sin door, als hij nog geen dochters had die oud genoeg waren, de dochter van een van zijn hoge ambtenaren aan Rim-Sin gaf.

Damiq-ilishu

Damiq-ilīšu
1453-1431

(SKL: ms. P5 adds:) Damiq-ilišu, the son of Suen-magir, ruled for 23 years.
MS 1686: 4 years Damiq-ilīšu. Total, Ur-Namma (van Ur III) to Damiq-ilīšu: <313 years>

Zijn laatste jaren over Isin waren niet de prettigste. Een uitgebreid verslag hierover staat bij Rim-Sin I van Larsa (1459-1400). Rim-Sin versloeg het leger van Isin in 1447 en nam de stad van Damiq-ilishu in en bracht degenen die voor Isin hadden gevochten als gevangenen naar Larsa in 1436. Sin-muballit van Babylon (1449-1430) veroverde Isin in 1435. Rim-Sin veroverde daarop Dunnum, de grootste stad van Isin, in 1432, en veroverde Isin met de dorpen eromheen in 1431, waarna er de eerste eeuwen een einde kwam aan het koningschap in Isin.

laatste wijziging: 19 juli 2021

  1. By Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg) – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=62707253[↩]
  2. Fitzgerald (2002), p. 10[↩]
  3. A List of Reigns of Kings of Ur and Isin, MS 1686, in A. R. George, Sumero-Babylonian King Lists and Date Lists, in Royal Inscriptions and Related Texts, p. 206-207[↩]
  4. Fitzgerald (2002), p. 158[↩]
  5. Michalowski (2011), p. 386-387[↩]
  6. Fitzgerald (2002), p. 32[↩][↩][↩]
  7. Fitzgerald (2002), p. 36[↩]
  8. Fitzgerald (2002), p. 41[↩]
  9. RIME 4, p. 44-45[↩]
  10. Fitzgerald (2002), p. 41, 63[↩]
  11. Fitzgerald (2002), p. 43-44[↩]
  12. Fitzgerald (2002), p. 40[↩]
  13. Francis Rue Steele, The Code of Lipit-Ishtar, in American Journal of Archaeology, Vol. 52, No. 3 (Jul. – Sep., 1948), p. 425-450[↩]
  14. Fitzgerald (2002), p. 55[↩]
  15. Fitzgerald (2002), p. 50[↩]
  16. Fitzgerald (2002), p. 48[↩]
  17. Fitzgerald (2002), p. 70-71[↩]
  18. Fitzgerald (2002), p. 96[↩]
  19. Fitzgerald (2002), p. 98[↩]
  20. Fitzgerald (2002), p. 73[↩]
  21. ABC, p. 192[↩]
  22. Fitzgerald (2002), p. 108[↩]
  23. Fitzgerald (2002), p. 32-33[↩]
  24. Fitzgerald (2002), p. 114[↩]
  25. Fitzgerald (2002), p. 118[↩]
  26. Fitzgerald (2002), p. 122[↩]
  27. Fitzgerald (2002), p. 126[↩]
  28. RIME 4, p. 99[↩]
  29. RIME 4, p. 196[↩]
  30. Fitzgerald (2002), p. 118-119[↩]
  31. RIME 4, p. 106[↩]
  32. Nele Ziegler, A Questionable Daughter-in-law, in Journal of Cuneiform Studies, Vol. 51 (1999), p. 55-59[↩]

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *