De nomes (districten, provincies) van Beneden-Egypte. 1 In het oosten hiervan lag Gosen.
Inleiding
De Israëlieten woonden in Egypte in de landstreek Gosen (Gen 46:28, 50:8, Ex 8:22). De landstreek wordt ook Rameses genoemd (Gen 47:11, Ex 12:37, Num 33:3). In deze post hoop ik duidelijk te maken dat Gosen in de Nijldelta lag, in het gebied dat later de achtste en twintigste nomes (provincies) uit de Nijldelta was.
De twintigste en achtste nomes
De Septuagint noemt Gosen “Gesem in Arabië” (Gen 45:10, 46:34). Dit betekent niet dat Gosen op het Arabisch schiereiland lag, want Arabië was ook de naam van de twintigste nomos in Beneden-Egypte 2, in het oosten van de Nijldelta. In de tijd van Jezus was Arabia Petraea de Romeinse naam voor onder andere het Sinaïschiereiland.
De nomos Arabië was oorspronkelijk een deel van de achtste nomos, 3 direct ten zuiden van de twintigste. Ook dit was een deel van Gosen. Volgens de Septuagint ontmoetten Jozef en zijn vader elkaar weer (Gen 46:29) in de stad van Helden (heroon polis) in het land Ramesses; Josephus noemt dit Heroopolis (Stad van een Held) 4. Heroonpolis was de hoofdstad van de achtste nomos.
Grenzen
Gosens zuidelijke grens liep ten noorden van Heliopolis. In Jozefs tijd woonden in Gosen geen Egyptenaren (Gen 46:34), maar volgens Josephus woonden de herders van de koning toen in Heliopolis 5. Heliopolis is het Bijbelse On, waar Jozefs schoonvader priester was (Gen 41:45). 6
De noordelijke grens lagen niet ver ten noorden van de twintigste nomos. In Psalm 78:12 en 43 schrijft Asaf over de wonderen die God had gedaan “in het land gypte, in het gebied van Zoan”. Zoan is de Hebreeuwse naam van Tanis, het Egyptische d‘n.t (Djanet). Gosen werd niet getroffen tijdens de plagen (Ex 8:22, 9:4, 26, 10:23, 12:11-12), dus Tanis lag daarbuiten.
De westelijke grens is minder duidelijk. Artapanus schreef dat Jakob en zijn familie in Heliopolis en Saïs gingen wonen. 7 Saïs ligt in de westelijke helft van de Delta, ver bij de achtste en twintigste nomes vandaan. De Israëlieten lijken in het begin bij elkaar te wonen (Gen 47:27), maar later verspreidden ze zich door Egypte (Ex 1:7). Bij de exodus trokken ze in één dag uit heel Gosen op (Num 33:3). Het is dus waarschijnlijk dat Artapanus het niet heeft over de grenzen van Gosen, maar over de grenzen van het gebied waar het volk voor de slavernij woonde.
De naam Gosen
De naam Gosen is niet bekend uit Egypte. Interessanter is Gesem, de naam van Gosen in de Septuagint. In de Papyrus Anastasi IV (1b:1-2) is gsm de naam van een meer waar vaak stormen en golven waren. Dit is waarschijnlijk het meer in het westelijke deel van de Wadi Tumilat. In deze Wadi lag het bovengenoemde Heroo(n)polis, ofwel Tell el-Mashkuta. 8
Conclusie
Gosen bestond uit in ieder geval de twintigste en achtste nomes in het oosten van de Delta. Het is mogelijk dat een deel van het gebied eromheen hoorde, maar daarvoor zijn de bronnen te onduidelijk.
Alle bronnen die nodig waren om tot deze conclusie te komen in deze post genoemde bronnen komen uit latere tijden, vanaf omstreeks 1000 v.Chr. (Asaf) tot de eerste eeuw n.Chr. (Josephus). Ondanks dat zijn ze het eens over de ligging van Gosen. Ik neem daarom aan dat ze gelijk hebben.
Voor het Gosen uit Jozefs tijd, zie hier.
laatste wijziging: 4 augustus 2021
26 oktober 2023: herschreven tot een logischer geheel, toegevoegd de vermelding van gsm en de link naar het Gosen uit Jozefs tijd
- CC BY-SA 3.0[↩]
- Alan H. Gardiner, The Delta Residence of the Ramessides, in The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 5, No. 4 (okt. 1918), p. 245[↩]
- Angelo Geissen en Manfred Weber, Untersuchungen zu den ägyptischen Nomenprägungen X, in Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd. 164 (2008), p. 277[↩]
- Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, 2.7.5[↩]
- Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, 2.7.6[↩]
- Cambridge Bible for Schools and Colleges, commentaar op Genesis 41:45[↩]
- Eusebius, Praeparation Evangelica, 9:23.3[↩]
- Manfred Bietak, 2: On the Historicity of the Exodus: What Egyptology Today Can Contribute to Assessing the Biblical Account of the Sojourn in Egypt, in Exodus in Transdisciplinary Perspective (2015), p. 22[↩]