Het Prachtige Feest van de Vallei

Volle maan (omdat een plaatje van nieuwe maan geen zin heeft) ¹

Intro

Er werden vele feesten gevierd in Egypte, zowel voor hun afgoden en voor de farao’s. De een duurde nog langer dan de ander; het feest van Ramses III’s kroning duurde in het begin een dag, maar werd later twintig dagen. Dat was nog niet eens zo lang als Opet, dat vierentwintig dagen duurde, en later zelfs zevenentwintig. In de tijd van Ramses III was, in ieder geval in de eerste 138 dagen van het jaar, van elke drie dagen één een feestdag ².

Het Prachtige Feest van de Vallei was een feest van de doden, dat jaarlijks werd gevierd in Thebe. Voor de chronologie is het belangrijk door een aantal datums die gekoppeld kunnen worden aan een nieuwe maan. Een chronologie kan dus alleen kloppen als deze datums een plek hebben.

Deze post dient vooral om de precieze chronologie van Egypte vast te stellen, en zal minder interessant zijn voor wie zoekt naar overeenkomsten met Israël. Maar deze nieuwemaansdatums zijn een hulpmiddel om Egypte goed te dateren, dus verdienen ze een plek op mijn site.

Rusten in dodentempels

Volgens de kalender van Medinet Habu begon het Feest van de Vallei op de dag van nieuwe maan in II shemu; volgens dezelfde kalender “rustte Amun in de dodentempel van Ramses III” op de dag van nieuwe maan en de dag erna. ³ De volgende vier datums zijn vermeld in Djeser-akhet, de tempel van Thutmose III in Deir el-Bahari (waar de afkorting DB voor deze inscripties vandaan komt):

• DB 3: jaar 7 van Tausret, II shemu 28: Amun rustte in de dodentempel van Tausret
  Dit is de enige van deze datums waarbij de farao wordt genoemd. II shemu 28 in haar jaar 7 was 10 februari 955, de datum van nieuwe maan.
• DB 9: jaar 6 III shemu 9: Amun rustte in de dodentempel van Usermaatre Setepen[…]
  Usermaatre Setepen[…] is Ramses II of VII; Ramses IV heette ook zo, maar hij veranderde zijn prenomen in jaar 2 en valt daarom af. Alleen past de datum zowel niet bij II als VII, wat betekent dat ze niet per se de dodentempel van de huidige farao nodig hadden. Dat maakt het zoeken wat ingewikkelder.
  Tijdens dynastieën XVIII en XIX zijn er drie datums waarop III shemu 9 de dag van nieuwe maan was, 21 februari 956, 15 februari 931 en 9 februari 906. Met bovenstaande datering van Tausret kan dit jaar 6 alleen van Siptah zijn, met een nieuwe maan op 21 februari 956.
• DB 10: op III shemu 9 in jaar 7 rustte Amun in de dodentempel van Usermaatre Meryamun
  Usermaatre Meryamun is Ramses III, deze koning was dus Ramses III of een van zijn opvolgers. Dat maakt de zoektocht makkelijker. De datum levert dezelfde datums als DB 9 op en past alleen bij Ramses III, met een nieuwe maan op 15 februari 931.
• DB 32: II shemu 20 in jaar 3: Amun rustte in de dodentempel van Usermaatre Setepenre
  Vier nieuwe manen waren precies op II shemu 20: 27 januari 932, 19 januari 896, 11 januari 860 en 6 januari 845, maar geen van alle heeft een match met een van mijn dateringen. Als de maan een dag eerder al onzichtbaar was, door bijvoorbeeld wolken, kan II shemu 21 ook, met als mogelijkheden 1 februari 946, 30 januari 935 en 19 januari 896. Deze datum zal horen bij Ramses III. In zijn regering was II shemu 21 in jaar 3, 30 januari 935, de datum van nieuwe maan.

Over de Nijl varen

Het afgodsbeeld van Amun werd regelmatig “over de Nijl gevaren” ⁴, mogelijk tijdens het Prachtige Feest van de Vallei, en volgens Krauss waarschijnlijk telkens op dezelfde dag in de maancyclus. Het is dus nogal vaag, maar als de koningen goed gedateerd zijn komt er als het goed is een patroon uit. De bekende datums zijn:

• II shemu 25 in jaar 6 van [Seti II], 9 februari 962, twaalf dagen na een nieuwe maan.
• II shemu 12 in jaar 22 van [Ramses III], 15 januari 916, vijftien dagen na nieuwe maan.
• II shemu (29) in jaar 26 van [Ramses III], 31 januari 912; dag 28 is vermeld als vooravond van de overtocht. Dit was vijftien dagen na nieuwe maan.
• II shemu 1 in jaar 5 van [Ramses IV], 1 januari 901, vijftien dagen na nieuwe maan.
• II shemu 25 in jaar 2 van [Ramses V], 24 januari 898, twaalf dagen na nieuwe maan.

Drie van de vijf gaan over een vaartocht ongeveer vijftien dagen na de nieuwe maan, de tochten van de andere twee zijn drie dagen eerder. Je kan zeggen dat ik Seti II en Ramses V verkeerd heb gedateerd, maar hun jaartallen zitten vast aan Ramses II en Merenptah voor Seti II, en aan Ramses III voor Ramses V; deze drie zijn weer aangehaakt aan de chronologie van Israël, de basis van mijn blog. Gelukkig is er een betere uitleg.

Er is heel weinig bekend over deze datums, en het is zelfs onduidelijk of het varen over de Nijl te maken heeft met het Prachtige Feest van de Vallei. De precieze maan-dag hiervan is totaal onbekend en kan alleen naar voren komen door chronologie. De datum uit Seti II’s tijd, twaalf dagen na nieuwe maan, is op ostracon Cairo CG 25538 vermeld als de “day of Amun’s sailing to the town”. ⁵ Drie dagen later, na het feest, kan het beeld over de rivier terug zijn gebracht naar de tempel in Karnak, twee kilometer ten noorden van Thebe.

Hathor

Tijdens het Prachtige Feest van de Vallei werd ook Hathor aanbeden, de Egyptische godin die werd voorgesteld als een koe. Twee datums zijn hier interessant:

Als eerste is er DB 36: Op III shemu 1 in een jaar 21 dat van Ramses III zal zijn geweest ⁶, werd tot Hathor en Amun gebeden. Dit is 3 februari 916. Het was 5 dagen nadat de maan onzichtbaar was geworden.

De tweede datum staat in DB 31: Op II shemu 23, of eventueel 22, in een jaar 22 werd tijdens het Prachtige Feest van de Vallei geofferd aan Hathor. ⁷ Er zijn in deze periode maar drie koningen die een jaar 22 haalden:

• Ramses II: de datum wordt 22/21 februari 1021, 2 dagen/1 dag na nieuwe maan.
• Ramses III: dit is 26/25 januari 915, 7/6 dagen na nieuwe maan.
• Voor Ramses XI zijn er twee mogelijkheden. In de standaardchronologie wordt hij direct na Ramses X geplaatst, maar Ad Thijs heeft een theorie waarin hij al kort na Ramses IX begon te regeren. Als de standaardchronologie gelijk heeft wordt het 5/6 januari 835, nieuwe maan en de dag daarna. In Thijs’ alternatief is het 10/11 januari 854, 5/6 dagen na nieuwe maan.

Het is alleen de datum in Thijs’ alternatief voor Ramses XI die ook een mogelijkheid geeft voor 5 dagen na nieuwe maan. Maar op de datum van DB 36 werd tot Hathor gebeden en op DB 31 werd aan haar geofferd. Dat zijn twee verschillende dingen, en behalve dat het een interessante mogelijkheid is dat Thijs’ theorie klopt, is het helaas niet mogelijk om hier definitieve conclusies uit te trekken.

DB 6

DB 6 is gedateerd op II shemu 20 in jaar 3 ⁸. Er is geen reden om deze datum aan een maanfase toe te schrijven, behalve dat het met de Egyptische godsdienst te maken had. Van alle koningen van dynastieën XIX en XX die een jaar 3 bereikten, op Ramses VIII na allemaal, heeft alleen Ramses VI een match met een nieuwe maan op II shemu 20, ofwel 27 januari 893.

laatste wijziging: 16 april 2021

1. By Tatters ✾ from Brisbane, Australia – “Blue moon”, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=63227057[↩]
2. Ancient Records, deel IV, § 144[↩]
3. Krauss (2015), p. 358-361[↩]
4. Krauss (2015), p. 361-362[↩]
5. Thomas Schneider, Contributions to the Chronology of the New Kingdom and the Third Intermediate Period, in Ägypte und Levante / Egypt and the Levant 20 (2010), p. 395[↩]
6. Krauss (2015), p. 361[↩]
7. Krauss (2015), p. 360-361[↩]
8. M. Christine Tetley, The reconstructed chronology of the Egyptian kings (2017), p. 451[↩]